Nederlandse journalisten worden steeds vaker bedreigd

Nederlandse journalisten worden steeds meer bedreigd. Zo'n 61 procent geeft aan wel eens geïntimideerd te zijn bij de beroepsuitoefening. Bij 43 procent van de bedreigde journalisten komen de bedreigingen op jaarlijkse basis voor, bij 22 procent gebeurt dat maandelijks en bij 7 procent is dat wekelijks.

Dat staat in een onderzoek van voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer en criminoloog Marjolein Odekerken. Ze ondervroegen 638 Nederlandse journalisten in opdracht van onder meer de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ). Het was het eerste onderzoek naar bedreiging van journalisten in acht jaar. "Ten opzichte van tien jaar geleden is het bedreigen van journalisten erger geworden", zegt Brenninkmeijer.

De bedreigingen komen volgens Brenninkmeijer in vele vormen voor. Het gaat om directe fysieke intimidaties als journalisten ergens hun werk doen. Het gebeurt ook via sociale media, soms zelfs op een systematische manier. Journalisten krijgen ook regelmatig opmerkingen als "de honkbalknuppel en de herdershond liggen al klaar".

Het onderzoek van Brenninkmeijer en Odekerken noemt verschillende incidenten in Nederland. Enkele voorbeelden: de inval van Tarik Z. bij het NOS Journaal, de bedreigingen aan het adres van de hoofdredacteur van de Nederlands-Turkse krant Zaman Vandaag en de gevangenhouding in Turkije van columniste Ebru Umar.

Niet alleen individuele journalisten worden geïntimideerd, ook titels krijgen er mee te maken, zoals vorig jaar Revu/Panorama en Elsevier. En consumentenprogramma's als Kassa en Radar houden bewust grote sommen geld achter de hand voor het geval bedrijven tegen hen gaan procederen.

Thomas Bruning, algemeen secretaris van journalistenorganisatie NVJ, is niet verrast over de uitkomsten van het onderzoek. "De signalen wijzen er al langer op, maar toch is het geen goed gegeven. Het is een hoog percentage en dat stemt tot nadenken. Aan de ene kant hoort het van oudsher bij het vak, journalisten begeven zich vaak op plekken waar veel spanning is. Maar ze moeten wel hun neutrale rol kunnen behouden als journalist en hun beroep uitoefenen, en de cijfers wijzen erop dat dat steeds lastiger wordt."

De daders van de bedreigingen zijn lang niet altijd criminelen of bedrijven die geen zin hebben in negatieve publiciteit. Een van de ergste vormen van bedreiging die Brenninkmeijer tegenkwam, was van de overheid zelf. Er werd met juridische procedures gedreigd als een journalist iets zou schrijven wat de betrokken bestuurders onwelgevallig was. "En soms wordt er ook moeilijk gedaan met de Wet openbaarheid van bestuur. Dat is gewoon tegenwerken van journalisten", zegt Brenninkmeijer.

De toename van het aantal incidenten met journalisten is voor Brenninkmeijer en Odekerken reden om zich af te vragen of de persvrijheid in Nederland niet in gevaar komt. Ze vermoeden dat journalisten in sommige situaties bepaalde dingen liever niet zeggen of zelfs helemaal niet publiceren. Zelfcensuur dus.

Brenninkmeijer: "Ik vind dat heel zorgwekkend, want de journalistiek is een belangrijke ruggengraat van de democratie. Je voelt overal dat die democratie onder druk staat. In Rusland en Turkije, en nu ook met Trump in de Verenigde Staten. Er is een beweging van 'weg jullie'. Terwijl van essentieel belang is in een democratie dat er een vrije nieuwsgaring is en dat mensen te horen krijgen wat er allemaal speelt."

Een oplossing is niet een, twee, drie voorhanden, denkt Brenninkmeijer. Hij pleit er in elk geval voor dat journalisten beter getraind worden in conflictbeheersing. "En verder moeten ze betere steun hebben, zeker in een tijd dat veel journalisten zzp'ers zijn die geen basis hebben om op terug te vallen."

Thomas Bruning van de NVJ zegt dat er een discussie moet komen, zowel op redacties als met cruciale spelers zoals gemeenten, politie en het OM.