Centraal-Azië, de springplank voor IS-sympathisanten

Een aanslag in een Turkse nachtclub in Istanbul.
Een aanslag in de metro in Sint-Petersburg.
Een aanslag in een winkelstraat in Stockholm.

Het zijn drie aanslagen in een paar maanden tijd. En de daders hebben in ieder geval één ding gemeen: ze zijn alle drie afkomstig uit een van de Centraal-Aziatische republieken. Dat is geen toeval. De roep vanuit het zelfverklaarde kalifaat om aanslagen te plegen, lijkt in Centraal-Azië aan te slaan.

Drie overwegend islamitische landen - Oezbekistan, Kirgizië en Tadzjikistan - zijn landen met een relatief jonge bevolking. Een interessant ronselgebied voor een terreurorganisatie.

Bij Islamitische Staat weten ze precies hoe ze deze jongeren moeten aanspreken, zegt Bibi van Ginkel, terreurdeskundige bij Instituut Clingendael. De strategische communicatie van IS doet volgens haar enorm veel aan 'narrowcasting', het zich specifiek richten op een bepaalde doelgroep. "Ze weten heel goed wat deze jongeren bezighoudt. Ze kennen hun grieven en weten waar ze mee zitten. Door hier op in te zoomen en zogenaamd oplossingen te bieden voor hun problemen, lukt het deze terreurorganisatie om ook in Centraal-Azië strijders te ronselen."

De 22-jarige zelfmoordterrorist in Sint-Petersburg werkte al jaren in Rusland en is waarschijnlijk ook in dat land geradicaliseerd. In de grote steden van Rusland werken veel mensen uit Centraal-Azië.

"Vanwege het uitzichtloze bestaan in eigen land komen ze in de grote steden van Rusland terecht", zegt David Jan Godfroid. Er is nauwelijks werk in die landen en de lonen zijn daar heel laag. Daarom werken de inwoners vaak als gastarbeider in Russische steden.

Volgens Godfroid zijn de omstandigheden ook in Rusland voor hen niet al te best. "Illegaal aan de slag gaan is vaak de enige optie voor deze jongeren, omdat het heel moeilijk is om een verblijfsvergunning te krijgen. Deze factoren spelen ook allemaal een rol bij het radicaliseren van deze groep."

Propagandakanalen van IS zijn zich bewust van het potentieel in deze regio en communiceren met deze groep in hun eigen taal. Islamitische Staat, een overwegend Arabische terreurbeweging, telt ook veel strijders uit Centraal-Azië. In Syrië en Irak vechten volgens de International Crisis Group zo’n 2000 tot 4000 militanten uit dat gebied voor IS. Ter vergelijking: vanuit Europa vertrokken er ruim 4000 strijders naar het strijdtoneel in Syrië en Irak.

Geldstromen vanuit het Midden-Oosten naar Centraal-Azië hebben ook bijgedragen aan radicalisering, zegt Van Ginkel. "Vanuit Qatar en andere Golfstaten wordt al jaren geld geïnvesteerd in deze landen om zo het wahabisme te exporteren. Deze zeer conservatieve vorm van de islam, biedt een makkelijkere overstap naar radicale stromingen."

De Fergana-vallei, een vruchtbaar stuk land dat zich tussen Tadzjikistan, Kirgizië en Oezbekistan bevindt, blijkt ook een vruchtbare bodem voor de radicale islam. De combinatie van armoede en borrelende spanningen is een mogelijke verklaring voor de status van IS-kweekvijver in het gebied.

De samenstelling van deze regio heeft in het verleden veel conflicten opgeleverd, vertelt Godfroid. "De Fergana-vallei is een etnisch gemixt gebied, waar in het verleden vaak problemen zijn geweest tussen de verschillende bevolkingsgroepen. De radicale islam blijkt nu een verbindende factor."

Voorzorgsmaatregelen

Dit broeinest in Ruslands achtertuin maakt het Kremlin ongerust. Het steunen van Assad heeft ook te maken met Russische zorgen over deze regio, vertelt Godfroid. 

"Toen Rusland in 2015 troepen naar Syrië stuurde, was de aanwezigheid van Russen en strijders uit Centraal-Azië aan de kant van IS voor Vladimir Poetin een van de belangrijkste redenen om Assad te steunen. De gevechtservaring die strijders in Syrië en Irak opdoen, kunnen ze bij terugkomst gebruiken tegen de eigen staat en misschien ook tegen Rusland."

Veiligheidsdiensten in Kirgizië, Oezbekistan en Tadzjikistan treden hard op tegen alles wat zij zien als radicale islam. Zo werden vorig jaar de baarden van duizenden mannen in Tadzjikistan afgeschoren. Volgens de autoriteiten is een baard een teken van een radicaal islamitische overtuiging.

De seculiere regeringen van deze republieken verzetten zich tegen de invloed van de islam, die ze zien als een vorm van politieke oppositie. Veiligheidsdiensten treden hard op tegen elke beweging die zij als een potentiële terroristische beweging zien.

Dat kan radicaliseringsprocessen versnellen, zegt Godfroid. "Je hebt weinig te kiezen in politiek en religieus opzicht en daarbovenop heb je nog de repressie van het veiligheidsapparaat. Allemaal ingrediënten die radicalisering in de hand kunnen werken."