Basisschoolleraren: werkdruk vooral door administratieve rompslomp
Hugo van der Parre
Research-redacteur
Het zijn niet in de eerste plaats de grote klassen of de lastige kinderen die de grote werkdruk in het basisonderwijs veroorzaken. Het is vooral de verplichting om alles vast te leggen en te documenteren. Uit een onderzoek van de NOS en de regionale omroepen komt naar voren dat leerkrachten die de werkdruk hoog vinden vooral massaal klagen over de administratieve werklast.
Volgens veel leraren gaat het al lang niet meer om lesgeven aan kinderen, maar wordt een kloppende boekhouding als het belangrijkst gezien. Het gaat dan om bijvoorbeeld volgsystemen, evaluaties, sociaal-emotionele vragenlijsten en toetsmappen.
In de formatie van het nieuwe kabinet zal ook de situatie in het onderwijs op tafel komen. Het zal gaan over kleinere klassen, individuele aandacht en misschien over een hoger salaris. Allemaal belangrijk, maar het valt in het niet bij de belasting die leraren van basisscholen ervaren door de administratie, zeggen ze zelf.
Het onderzoek is gedaan onder bijna 700 leerkrachten die wilden vertellen over de werkdruk die zij ervaren. De leerkrachten konden kiezen uit zestien verschillende oorzaken van de hoge werkdruk. De administratieve last, zoals het bijhouden van dossiers en leerlingvolgsystemen, wordt verreweg het vaakst genoemd. 36 procent noemt het administratiewerk de belangrijkste oorzaak van de werkdruk die ze voelen. Nog eens 29 procent noemt het als tweede of derde oorzaak.
Andere oorzaken worden opvallend minder vaak genoemd. Een te groot aantal leerlingen met gedragsproblemen is voor 15 procent van de leerkrachten de belangrijkste oorzaak van hoge werkdruk. Voor 13 procent is een te grote klas de voornaamste reden.
Werkstress lijkt niet te maken te hebben met de leeftijd of ervaring van onderwijzers. Mensen die meer dan dertig jaar in dienst zijn, ervaren werkdruk en administratieve belasting als een net zo groot probleem als leerkrachten die net zijn begonnen. Ook zijn er geen verschillen te zien tussen verschillende regio's of tussen mannelijke en vrouwelijke leerkrachten.
Oplossingen?
De Algemeen Onderwijsbond (AOb) heeft eerder een eigen onderzoek gedaan naar werkdruk. Daaruit bleek dat leerkrachten gemiddeld zes uur per week overwerken om de administratie op orde te houden. Volgens de vakbond is het belangrijkste dat de klassen kleiner worden. Met minder leerlingen is er immers ook minder te administreren.
Ook 'meer handen in de klas' kan helpen: een onderwijsassistent kan een deel van de administratie op zich nemen. Ten slotte zouden schoolbesturen meer vertrouwen moeten geven aan hun personeel. Dat zijn vaak hbo- of academisch opgeleide docenten, die weten hoe je moet lesgeven. Het is onnodig om dat voortdurend tot achter de komma te controleren, aldus de bond.
De overheid wil voor een dubbeltje op de eerste rang zitten.
De PO-Raad, de organisatie van werkgevers in het basisonderwijs, vindt dat er vooral extra geld naar het onderwijs moet. In een reactie schrijft de raad: "De kosten liggen miljoenen euro's hoger dan de inkomsten. De overheid wil voor een dubbeltje op de eerste rang zitten. Dat is funest voor het onderwijs, funest voor de leerkracht, funest voor de leerling".
Dat geld is nodig voor meer handen in de klas en voor investeringen in de ICT, zegt de PO-Raad. Digitale leermiddelen kunnen leerkrachten flink ontlasten. Digitale administratiesystemen moeten beter op elkaar worden aangesloten.
De PO-Raad heeft zijn hoop ook gevestigd op de nieuwe werkwijze van de Inspectie van het Onderwijs. Die verandert met ingang van het nieuwe schooljaar. Het is de bedoeling dat dan ook de gevreesde afvinklijstjes verdwijnen. "Wij verwachten dat dit zeker verlichting gaat bieden."
Staking
Over de werkdruk en papieren rompslomp wordt ook geklaagd door de actiegroep PO In Actie, een verbond van boze basisschoolleraren met ruim 33.000 leden. Deze onderwijzers zeggen te gaan staken als hun eisen niet worden ingewilligd bij de formatiebesprekingen.
De ervaren werkdruk valt echter niet altijd terug te leiden tot een wet of regel uit 'Den Haag'.
Het ministerie van Onderwijs zegt in een reactie dat "niemand juf of meester is geworden om formulieren in te vullen". Het departement erkent dat te veel administratie het werkplezier aantast en leidt tot een hogere werkdruk. Om eraan toe te voegen: "De ervaren werkdruk valt echter niet altijd terug te leiden tot een wet of regel uit Den Haag."
Uit onderzoek (.pdf) blijkt volgens het ministerie dat regeldruk vooral veroorzaakt wordt door regels of afspraken die vanuit scholen zelf komen. "Er zijn grote verschillen in hoe scholen omgaan met hun administratie. Op de ene school worden groepsplannen vastgelegd in een A4'tje, op de andere school zijn de plannen een klapper dik."
Het ministerie zegt waar nodig overbodige regels te schrappen en gaat samen met de vakbonden en onderwijskoepels de interne regeldruk binnen scholen tegen. "Op dit moment worden scholen in 'Operatie Regels Ruimen' ondersteund bij het stellen van prioriteiten in hun administratie. Andere scholen kunnen hier ook hun voordeel mee doen."
Oppositiepartij SP wil dat het kabinet nu ingrijpt om docenten te "verlossen" van de te hoge werkdruk. De partij wil minder bureaucratie, hogere salarissen en kleinere klassen. "Laten we niet naar het Torentje staren tot er een nieuw kabinet is", zegt SP-Kamerlid Kwint.