De PVV doet niet meer mee met de formatie. Waarom niet?
"Zoveel stemmen op de PVV worden gewoon in de prullenbak gegooid", "hoezo democratisch? PVV is de tweede partij maar ze gaan Wilders gewoon voorbij alsof hij niet bestaat" en "als de PVV genegeerd wordt in de politiek wordt er niet naar het volk geluisterd". Het is een greep uit de reacties op social media op het nieuws dat er in de formatie niet meer met de PVV wordt gesproken. Gisteren werd bekend dat de VVD, D66, GroenLinks en CDA gaan onderhandelen over een nieuw kabinet.
Zonder de PVV dus, de tweede partij van het land met 20 zetels en 1,3 miljoen stemmen. Een partij die ook nog eens vijf zetels heeft gewonnen. Veel mensen snappen dat niet. Hoe kan dit gebeuren?
PVV-leider Wilders noemde het eerder al "ondemocratisch en onverkoopbaar" als de PVV niet mee mag onderhandelen. "Je kan 1,3 miljoen kiezers niet bij voorbaat negeren", zei hij. Wilders wil dat een verkenner onderzoekt of een coalitie van PVV, VVD, CDA, 50Plus, SGP en Forum voor Democratie mogelijk is. Maar in ieder geval VVD en CDA voelen daar niets voor.
Er zijn meerdere redenen waarom de PVV niet bij de formatie zit, legt politiek verslaggever Xander van der Wulp uit. "Alle partijen hebben voor de verkiezingen al gezegd dat ze niet wilden samenwerken met PVV vanwege zijn generaliserende uitspraken over de koran, de islam en zijn minder-minder-uitspraak."
Een tweede reden waarom de partijen niet willen samenwerken is dat zij Wilders onbetrouwbaar vinden. "In 2012, toen de PVV het kabinet van VVD en CDA gedoogde, liep Wilders weg bij besprekingen in het Catshuis. De partijen hebben hem altijd verweten dat hij wegloopt op momenten dat het moeilijk wordt", zegt Van der Wulp.
Moeilijk
Wilders heeft zich vaker moeilijk opgesteld. Zo zei hij vorig jaar dat hij niet met de VVD wil regeren zolang Rutte die partij leidt. "De kans dat de VVD Rutte ontslaat om met de PVV te kunnen regeren is natuurlijk nul. Wilders zette zichzelf daarmee buiten spel", zegt Van der Wulp.
Ook niet onbelangrijk is, is dat de PVV aan de rand van het politieke spectrum zit. De PVV is geen gematigde middenpartij. "Dan is het sowieso moeilijker om bij een kabinetsformatie te worden betrokken."
Het is hypocriet dat Wilders niet wordt betrokken bij de onderhandelingen, zegt Kimberley Hendriks, de organisator van de demonstratie op het Malieveld. "Er hebben zoveel mensen gestemd op Wilders, die hoort erbij."
Het uitsluiten van een partij bij onderhandelingen is inderdaad wel opmerkelijk, zegt Van der Wulp. "Het blijft bijzonder dat de tweede grootste partij niet langer wordt betrokken bij de onderhandelingen."
Maar het is op zich niet opmerkelijk dat de op een na grootste partij uiteindelijk niet in een kabinet komt, want dat is al veel vaker gebeurd. Zelfs de grootste partij kwam niet altijd in de regering.
In 1977 bijvoorbeeld. Toen kreeg de PvdA de meeste zetels (53), en was met een winst van 10 zetels ook de grote winnaar. Er werd maandenlang onderhandeld over een kabinet van PvdA, CDA en D66, maar door het onderlinge wantrouwen, excessieve eisen van de PvdA en toenemende onwil bij het CDA liep dat uiteindelijk stuk. Uiteindelijk kwam er een kabinet van het CDA (49 zetels) en de VVD (28 zetels), na de langste formatie ooit (208 dagen). De grootste partij kwam dus helemaal niet in het kabinet terecht.
Ook in 1982 gebeurde dit. Bij het kabinet-Lubbers I kwam de PvdA ook niet in de coalitie, terwijl de sociaaldemocraten de meeste zetels hadden (47). Het CDA had er 45 en de VVD 36, dus kwamen ze samen al op een meerderheid. In het kabinet-Van Agt I (1977-1981) had deze samenwerking tot hun tevredenheid gewerkt, terwijl het kabinet-Van Agt II (1981-1982) met de PvdA erbij door enorme politieke en persoonlijke tegenstellingen tussen CDA en PvdA (en vooral de hoofdrolspelers Van Agt en Den Uyl) eigenlijk nooit aan regeren toekwam. Er werd voor de vorm in 1982 nog een paar dagen tussen PvdA en CDA onderhandeld, maar daarna vormde het CDA vlot een nieuw kabinet met de VVD.
Ook in 1986 bleef de PvdA buiten de regering, toen als tweede partij met 52 zetels. De grote winnaar, het CDA met 54 zetels, zette vlot de succesvolle samenwerking met de VVD (27 zetels) voort: Lubbers kon zijn "karwei afmaken", zoals de verkiezingsslogan van het CDA had geluid.
Paars
In 1994 viel juist het CDA als tweede partij buiten de boot. Bij de verkiezingen was de PvdA met 37 zetels de grootste geworden, met het CDA daar met 34 zetels vlak achter. Maar de christen-democraten hadden wel 20 zetels verloren. In het voorgaande kabinet-Lubbers III was de samenwerking tussen CDA en PvdA opnieuw moeizaam verlopen. Ditmaal kwam het CDA buitenspel te staan, en ging de PvdA voor het eerst regeren met 'aartsvijand' VVD in het kabinet-Kok 1 (ook wel Paars 1), waaraan ook D66 meedeed.
Bij het kabinet-Balkenende I was vanaf het begin duidelijk dat de nummer 2 wel in de coalitie moest komen. De LPF was na de moord op haar leider en naamgever Pim Fortuyn met 26 zetels nieuw in de Tweede Kamer gekomen, een unicum. Met CDA (43 zetels) en VVD (24) werd het kabinet-Balkenende 1 gevormd. Door de chaos in de LPF kwam ook dit kabinet nooit echt aan regeren toe. Het kabinet trad aan op 22 juli 2002 en viel al 86 dagen later, op 16 oktober.
In onderstaand plaatje zie je welke partijen sinds de Tweede Wereldoorlog in de regering zaten:
Kleine tweede partij
Wat opvalt bij bovenstaande voorbeelden is dat de tweede partij telkens meer zetels had dan de 20 zetels die de PVV nu gekregen heeft. "Dit speelt natuurlijk nu ook mee", zegt Van der Wulp. "Een tweede partij heeft in de laatste 35 jaar ook nooit zo weinig gehad."
Is er nog een mogelijkheid dat PVV toch in de coalitie terecht komt? "Dan zou er toch echt iets heel raars moeten gebeuren. De kans op een minderheidskabinet is nog groter."
Organisator Hendriks geeft niet op, hoe klein de kansen ook zijn. Ze heeft ongeveer 450 aanmeldingen voor de demonstratie van morgen binnengekregen. "Maar ik denk dat er minder mensen komen, want soms blijven ze op hun luie reet zitten."
Hendriks wil niet dat de PVV "wordt buitengesloten. Ik wil een kabinet met PVV, 50Plus, Forum voor Democratie en SP". Dat zou uitkomen op 40 zetels, en niet genoeg zijn voor een kabinet. "Zolang de VVD er maar niet bij zit."
Fraude
Ook eist ze een herstemming. Hendriks is bang dat er is gefraudeerd bij het tellen van de stemmen. "Als je kijkt wat er allemaal op social media staat. Dan zie je dat er heel veel stemmen in de vuilnisbak liggen, of dat het gewoon spookstemmen zijn." Want als er een herstemming is geweest wordt de PVV de grootste, zegt ze. "Ja, er is een hoop fout gegaan bij het stemmen en tellen."
Er hebben nog geen politici gereageerd op het aangekondigde protest, maar ze gaat ervan uit dat ze door de "grote namen van de PVV" morgen wel wordt gebeld. "En als de PVV na morgen nog steeds niet welkom is bij de onderhandelingen organiseer ik nog een keer een protest. En doen ze daar niets mee, dan zie je mij binnenkort wel nog een keer op het Malieveld."
