Schilderijen van Van Gogh: het ruilmiddel van de onderwereld

De twee gestolen schilderijen van Vincent van Gogh die sinds vandaag weer te zien zijn in het Van Gogh Museum in Amsterdam zijn gebruikt als crimineel wisselgeld. Een Italiaanse maffiabaas heeft ze overgedragen aan de Italiaanse justitie in ruil voor een lagere straf. Dat blijkt uit een reconstructie van Brandpunt met een van de dieven van de kunstwerken.

Uit het verhaal van de dief, de Amsterdamse beroepsinbreker Octave 'Okkie' Durham, blijkt ook dat topfiguren uit het Amsterdamse criminele milieu wisten van de diefstal en van de omzwervingen van de schilderijen door de Nederlandse en Italiaanse onderwereld.

Durham en een kompaan stalen de schilderijen in 2002. Hij deed dat niet op bestelling, zoals de politie altijd geloofde, maar "als ruilmiddel voor topcriminelen. Wanneer die een probleem met justitie hebben, kunnen ze schilderijen gebruiken om te onderhandelen, bijvoorbeeld over een lagere straf", zegt Durham in de reconstructie.

Hij kwam naar eigen zeggen op dat idee door drie Van Goghs die in 1990 uit het Noordbrabants Museum werden gestolen en die crimineel Cees Houtman gebruikte om onder een hogerberoepszaak uit te komen. Het OM accepteerde de Van Goghs als wisselgeld.

Klassiek

Een klassieke inbraak, zo noemt het Journaal de diefstal in 2002. Durham en zijn maat 'Henk' hebben hun oog laten vallen op een slecht beveiligd raam op de eerste verdieping van het Van Gogh Museum. Ze zetten een ladder tegen de gevel, slaan met een moker een gat in het raam en verdwijnen binnen een paar minuten met twee kleinere schilderijen.

Eigenlijk had Durham het voorzien op een ander topstuk van Van Gogh, het werk dat hij De Aardappeltelers noemt. "Als het gat in het raam groter was geweest, had ik De Aardappeltelers meegenomen."

Tijdens de inbraak hoort hij via de scanner dat de politie hen op de hielen zit, maar dat had hij verwacht. Terwijl politiemensen bij de ladder de dieven staan op te wachten, gaat hij met een touw aan de andere kant van het gebouw naar beneden en weet te ontkomen. "Ik ging lachend het touw af."

Daarbij verliest hij zijn petje. De politie vindt daarin al snel zijn dna en weet dan meteen wie één van de daders is. Maar dat betekent nog niet dat we hem dan al meteen als dader kunnen oppakken, zegt de leider van het politie-onderzoek in de reconstructie.

Thuis verstopt

Achteraf gezien zou dat een goede zet geweest zijn, want Durham verstopt de doeken wekenlang in zijn woning in de Staatsliedenbuurt, waar hij ook staat ingeschreven. "Als de politie meteen een inval had gedaan, hadden ze de schilderijen gevonden", zegt hij.

Hij stapt met de schilderijen naar zijn oude buurman, Heineken-ontvoerder Cor van Hout. Die heeft belangstelling, zegt Durham, en biedt een bedrag. Durham wil niet zeggen hoeveel, maar voor de deal kan doorgaan, wordt Van Hout geliquideerd.

Maffiadeal

Na verloop van tijd komt Durham terecht bij een Italiaan. Raffaele Imperiale heeft een café in Amsterdam en koopt de schilderijen. Voor hoeveel wil Durham niet zeggen, maar hij koopt er de nieuwste Mercedes van en kan er een aantal maanden ruim van leven. De politie ziet dat ook en vindt het tijd voor een inval, maar Durham weet via het dak te ontkomen.

Hij vlucht naar Spanje en verblijft daar een tijd bij voetballer Patrick Kluivert in Barcelona, zegt hij. Kluivert ontkent dat. Uiteindelijk loopt Durham in Spanje tegen de lamp en gaat hij voor 4,5 jaar de gevangenis in.

Als hij eruit komt, begint hij met 1000 euro per maand zijn schuld af te betalen. Als hij daar na verloop van tijd genoeg van heeft, vat hij het plan op om de schilderijen terug te vinden en terug te geven aan het museum. Via crimineel Mink Kok, die in Libanon zit, komt hij te weten dat de schilderijen inderdaad nog bij maffiabaas Imperiale zijn en dat ze spoedig zullen terugkeren.

Imperiale gebruikt ze uiteindelijk om strafvermindering te krijgen. In ruil voor de twee Van Goghs gaat de eis tegen hem voor grootschalige drugshandel van twintig naar twaalf jaar, meldt Brandpunt.