Willem-Alexander, Máxima en Beatrix gaan niet stemmen

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis

Koning Willem-Alexander heeft stemrecht, maar zal daar bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer op 15 maart geen gebruik van maken. En ook koningin Máxima en prinses Beatrix zullen zich volgende week woensdag niet met hun oproepkaart bij een stembureau melden.

De Rijksvoorlichtingsdienst laat daarover op de website van het Koninklijk Huis geen enkel misverstand bestaan en meldt: “De koning heeft stemrecht, maar hij maakt er geen gebruik van. De koning gebruikt zijn stemrecht niet, omdat hij onpartijdig is. Hetzelfde geldt voor koningin Máxima en prinses Beatrix.”

Geheim

Ook de leden van het Koninklijk Huis die op 15 maart aanstaande achttien jaar of ouder zijn hebben een oproep in de brievenbus gekregen om hun stem uit te brengen voor de verkiezing van een nieuwe Tweede Kamer. Behalve Willem-Alexander, Máxima en Beatrix zijn dat prins Constantijn en zijn vrouw Laurentien en prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven.

Zij kunnen naar de stembus gaan of, als ze liever niet willen opvallen, iemand anders machtigen namens hen te stemmen. Hoe dan ook hoeven ze niet bang te zijn dat bekend wordt op wie ze stemmen. Want, zoals in de Grondwet verankerd is, “worden de verkiezingen gehouden bij geheime stemming”.

Politieke onpartijdigheid

Hoewel geheimhouding dus verzekerd is, gaan de koning, zijn vrouw en zijn moeder in ieder geval niet stemmen. Voor Willem-Alexander en de constitutionele monarchie is het van wezenlijk belang dat er geen enkele twijfel ontstaat over de politieke onpartijdigheid van het staatshoofd.

Met een demonstratieve blanco stem zou de koning het grote goed van vrije verkiezingen kunnen onderstrepen. Maar omdat er geheim gestemd wordt, is zo’n koninklijke blanco stem niet aan de orde.

Tijdens zijn streekbezoek aan de Krimpenerwaard anderhalve week geleden zei Willem-Alexander iets over dit dilemma. In antwoord op vragen van jongeren legde hij uit dat hij niet gaat stemmen, juist omdat stemmen in Nederland geheim is. Bij een gang van de koning naar de stembus zouden er geheid speculaties ontstaan over zijn politieke voorkeur. Als stemmen niet geheim was, zou de koning, zo zei hij, blanco stemmen; ter onderstreping van zijn onpartijdigheid.

Traditie

Stemonthouding past in een lange traditie van de Oranje-vorsten. Ook de koninginnen Wilhelmina, Juliana en Beatrix gingen nooit stemmen; zelfs niet toen er tussen 1917 en 1970 in ons land een stemplicht c.q. opkomstplicht bestond. Op de keper beschouwd overtraden de koninginnen door niet te gaan stemmen in die jaren de wet.

Tot boetes en bekeuringen heeft dat vanwege de onschendbaarheid van de koning en het grotere belang van koninklijke onpartijdigheid uiteraard nooit geleid. Ook niet voor de niet stemmende familieleden van het staatshoofd.

Dat de koning en de koningin niet gaan stemmen, ligt voor de hand. Dat geldt in veel mindere mate voor prinses Beatrix. Uiteindelijk maakte haar moeder Juliana, na haar aftreden als koningin, wél gebruik van haar stemrecht. Daar werden in 1998 foto’s van gepubliceerd, waarop er prompt gespeculeerd werd over haar politieke voorkeur.

Juliana ging trouwens ook al voordat ze koningin werd naar de stembus, zoals in 1935 toen ze 25 jaar was. Prinses Beatrix echter, strikt in de constitutionele leer als ze is, laat ook nu ze afgetreden is, de stembus ‘links’ liggen.