'Straatnamen mogen best een beetje opvoeden'

• Lambert Teuwissen

  Redacteur

Zouden de bewoners van de Haagse Wilhelminastraat weten naar wie hun straat is vernoemd? Het is namelijk niet de gelijknamige koningin, maar juist haar moeder. Den Haag vernoemde in 1885 vier straten naar koningin Emma, en wel naar haar vier voornamen: de Adelheid-, Emma-, Wilhelmina- en Theresiastraat.

Al in het voorwoord van Over straatnamen met name geeft René Dings toe dat hij smult van dit soort nutteloze feitjes. Hij heeft er genoeg verzameld voor een nieuw boek over Nederlandse straatnamen.

Dat er iets meer dan 261.000 zijn in Nederland, waarvan de Ir. Mr. Dr. van Waterschoot van der Grachtstraat in Heerlen de langste straatnaam is. Dat Anton Geesink waarschijnlijk de enige persoon was die in een straat woonde die zijn eigen naam droeg (in Utrecht, op huisnummer 9). Dat de straat Marsgeel in Zoetermeer eigenlijk Maïsgeel had moeten heten, maar niemand de tijd nam de fout te verbeteren.

Allemaal nutteloos misschien, maar straatnamen kunnen ook veelzeggend zijn. Noem Dings een willekeurige straatnaam en hij kan vrij nauwkeurig schatten wanneer de straat is aangelegd. "In de historische binnensteden zie je de klassieke namen, die verwijzen naar oude ambachten of hoe het er vroeger uitzag. Vanaf eind 19de eeuw zie je trends met bomen- en zeeheldenwijken en natuurlijk de Indische buurten of Transvaalwijken. Na 1900 zie je Oranjebuurten."

"Vanaf de Tweede Wereldoorlog is het een explosie aan thema's; dan komt ook het achtervoegsel -straat ter discussie te staan en krijg je -gaardes en -brinken. In de jaren 80 krijg je -kruiden en -mossen en valt het achtervoegsel compleet weg, dus Meidoorn in plaats van Meidoornstraat. De laatste twintig jaar is er echt een wildgroei aan creatieve thema's. Het lijkt wel alsof gemeenten elkaar de loef willen afsteken."

Dings betreurt het soms, namen als Mickey Mousestraat (Almere). "De mensen wonen er vast met veel plezier, maar het zou mijn eerste keuze niet zijn. Zo heb je in Gorinchem 'Schaap Veronica', in de Annie M.G. Schmidt-wijk. Ik zou dat niet herkennen als straatnaam. En de vraag is of je als serieus bedrijf 'Schaap Veronica 14' als adres wilt hebben."

Liever heeft Dings dan een naam waar je iets van kunt leren. "Je bent dan een beetje aan het opvoeden. Ik verbaas me wel eens over mensen die niet weten wat hun straatnaam betekent. Hoe kun je er nou tien jaar wonen en je nooit afvragen wie die persoon is?"

Er zit natuurlijk wel een risico aan het vernoemen van personen. Toen burgemeester Verver werd geëerd met een straat in Voorschoten, kon niemand nog vermoeden dat ze vijf jaar later in opspraak zou raken in Schiedam. Verzoeken om de naam te wijzigen, legde de gemeente naast zich neer.

"Men heeft op veel plekken de regel dat straten pas tien jaar na iemands dood vernoemd mogen worden. Die regel mag best wat strenger worden toegepast."

Toch kunnen er ook dan nog bezwaren ontstaan. Bijvoorbeeld bij nationale helden van vroeger, zoals J.P. Coen, die aan de basis stond van Nederlands-Indië. De politieke partij Denk stelde voor alle straatnamen te dekoloniseren: weg met Michiel de Ruyterkade en de Piet Heintunnel.

Gemeenten zitten daar niet op te wachten, vermoedt Dings. "Het is een hoop gedoe. Alle administratie moet worden aangepast, bedrijven en bewoners moeten een vergoeding krijgen, het is veel geld en rompslomp."

Daarnaast noemt Dings het geschiedvervalsing. "Het waren mensen die ons land groot maakten, op wie we trots waren. Dat moet je niet zomaar gaan ontkennen. Om het verhaal compleet te maken moet je niet de Afrikaner straatnamen weghalen, maar Mandela of Biko toevoegen. Je kunt er desnoods nog een toelichting bij geven."

Zelf heeft Dings sinds 2006 praktijkervaring als lid van de Commissie Straatnaamgeving van Delft. Hij heeft een paar simpele regeltjes om de juiste keuze te maken. "Een straatnaam moet herkenbaar en onderscheidend zijn. Maar het is ook wel fijn als je een beetje karakter kan meegeven."

"Een straatnaam hangt af van de omgeving. In de binnenstad van Delft kies je voor een andere naam dan in Almere. Voor de herkenbaarheid is het verstandig er -straat achter te zetten. Zo heb je ergens een wijk waar de straten zijn vernoemd naar tijdperken: Middeleeuwen, Renaissance. Het lijkt me grappig tegen een agent te zeggen 'Ik woon in de Middeleeuwen', maar als straatnaam vind ik het minder geslaagd."

Een frivoliteit permitteerde Dings zich als bedenker van de naamgeving van een fietspad met een knik, vlak bij de IKEA in Delft. Dat werd het Inbuspad. "De vorm klopt en bij IKEA denk je meteen aan zo'n inbussleutel."

Dings' eigen favoriet ligt in het buitenland, schrijft hij: de Lievelingsweg in Bonn. Vernoemd naar een plaatselijk woord voor leeuwerik. Weer zo'n onbekend feitje op een straatnaambordje.