Na het moordcomplot in deze villa gold: Befehl ist Befehl
In het Wertheimpark in Amsterdam wordt vanochtend bij de jaarlijkse Nationale Holocaust Herdenking met kransleggingen en toespraken stilgestaan bij de slachtoffers van de Holocaust.
Naar schatting zijn zes miljoen Joden en honderdduizenden Sinti en Roma, homo's, gehandicapten en anderen in de Tweede Wereldoorlog vermoord door de nazi’s. Van de 140.000 Nederlandse Joden hebben er 102.000 de oorlog niet overleefd.
De logistieke aanpak van de Holocaust werd deze maand 75 jaar geleden door de nazi's besproken en vastgelegd op de Wannsee-conferentie in Berlijn.
In een imposante villa aan de Wannsee in Berlijn kwamen op 20 januari 1942 vijftien nazi-kopstukken en ambtenaren bij elkaar om de ‘definitieve oplossing van het Jodenvraagstuk’ te bespreken.
In anderhalf uur regelden de mannen onder leiding van de hoge nazileider Reinhard Heydrich de logistieke aanpak van Hitlers wens om alle Joden in Europa te vernietigen. De afspraken zijn door Adolf Eichmann vastgelegd in een verslag, waarvan één exemplaar bewaard is gebleven.
Het is een van de weinige nazi-documenten waarin de aard en omvang van de Holocaust beschreven staan. Een kille rekensom laat zien dat er volgens de nazi's in Europa 11 miljoen Joden leefden die allemaal uitgemoord moesten worden.
De moord op de Joden was ten tijde van de conferentie in het oosten al in volle gang. Speciale eenheden waren na de Duitse inval in de Sovjet-Unie in juni 1941 begonnen met het systematisch doodschieten van Joden. Er werd ook geëxperimenteerd met vergassing in vrachtwagens.
Op de Wannsee-conferentie werd overeenstemming bereikt over de deportatie van de Joden uit het westen naar kampen in het oosten. In een aantal kampen werden op dat moment al gaskamers gebouwd. De massale deportaties kwamen in de zomer van 1942 op gang, ook vanuit Nederland.
Volgens Hans-Christian Jasch, directeur van het Wannsee-herinneringscentrum, werd het hele Duitse staatsapparaat door de conferentie medeplichtig aan de Holocaust.
In het verslag werd alleen in bedekte termen geschreven over de moord op de Joden. Men ging ervan uit dat velen door zware dwangarbeid zouden bezwijken.
Voor de anderen zou ‘een passende oplossing’ worden gevonden, om te voorkomen dat zij ‘de kiem zouden kunnen zijn van nieuw Joods leven’. Het verslag eindigt met: 'Afsluitend zijn mogelijke oplossingen besproken.'
Jasch benadrukt dat de deelnemers aan de conferentie goed wisten dat ze met radicale standpunten in de zogenoemde ‘Jodenkwestie’ snel carrière konden maken. Volgens Jasch is dat een mechanisme waarvan we ons ook in de huidige samenleving bewust moeten zijn.
'Bevel is bevel’
Voor de Duitse Beate Niemann is de villa aan de Wannsee een gruwelijke plek. Ze was al in de vijftig toen ze erachter kwam dat haar vader, Bruno Sattler, sinds 1942 hoofd van de Gestapo was in Belgrado. Hij bleek verantwoordelijk te zijn voor de dood van duizenden Joden. Het beeld van ‘de goede vader’ uit haar jeugd veranderde daarmee radicaal.
"Ik bevries, als ik op deze plek kom", zegt ze over de villa aan de Wannsee, die sinds 1992 te bezoeken is als gedenkplaats. "De misdaden van mijn vader zijn met deze conferentie gelegitimeerd. Hierna kon men zeggen: bevel is bevel, ik heb gedaan wat mij is opgedragen."
"Het is zíjn schande, niet mijn schande", zegt Beate over het verleden van haar vader, die in 1972 stierf in de gevangenis. "Maar ik voel de verantwoordelijkheid voor hoe we met de slachtoffers omgaan. Ik wil daarom niet zwijgen."
Ze spreekt vaak op scholen en heeft diverse ontmoetingen gehad met slachtoffers die de gruweldaden van haar vader hebben overleefd.
Beate wil haar verhaal blijven doen, hoe moeilijk het soms is. "Ik hou in gedachten wat een Joodse vriendin ooit zei: ‘Als jullie je geschiedenis niet vertellen, dan heeft onze geschiedenis nooit plaatsgevonden’."
Bekijk ook de online-special met zes verhalen van slachtoffers van de Holocaust, verteld door hun kleinkinderen.