Acht jaar Obama. Hoe heeft hij het ervanaf gebracht?

Nog tien dagen en dan komt er een einde aan het tijdperk van president Obama. NOS-radioprogramma Met het Oog op Morgen maakt de balans op. Met zeven sprekers worden zeven thema's onder de loep genomen. Hoe heeft Obama het er volgens hen vanaf gebracht?

Jaap de Hoop Scheffer was secretaris-generaal van de NAVO toen Obama aantrad. Hij had altijd "buitengewoon plezierig" contact met hem. "Het is een intellectueel, iemand die lang de voors en tegens van beslissingen afweegt. Een totaal andere man dan zijn voorganger."

Hoewel de president niet alle verwachtingen heeft kunnen waarmaken, ziet De Hoop Scheffer positieve punten. "Neem het nucleaire akkoord met Iran. Het land is nu niet op weg een kernwapen te ontwikkelen. En denk bijvoorbeeld ook aan de opening die hij met Cuba heeft gemaakt en aan het klimaatakkoord."

Ronduit negatief is De Hoop Scheffer over Obama's Syrië-beleid. "Onder zijn leiding zijn de Verenigde Staten hun positie daar kwijtgeraakt en in dat gat is Poetin gesprongen.” Ook snapt hij niet dat Obama in 2013 niet militair heeft ingegrepen, nadat president Assad chemische wapens had gebruikt.

"Als de machtigste man op deze aardbol een rode lijn trekt, dan moet hij hem ook afdwingen en dat heeft hij niet gedaan." Door niet in te grijpen heeft Obama aan geloofwaardigheid ingeboet, zegt De Hoop Scheffer. Niet alleen in het Midden-Oosten, maar ook in China en Rusland.

Hoogleraar culturele economie Arjo Klamer kent Obama persoonlijk uit zijn tijd op de Amerikaanse universiteit Harvard. De president is een vriend van een vriend van Klamer. "Mijn vriend was behoorlijk conservatief, ik was behoorlijk links en Obama zat er altijd tussenin."

De start van Obama's presidentschap was volgens Klamer alles behalve makkelijk. "Hij kwam in een enorme economische crisis terecht. Als je zijn beleid vergelijkt met wat we in Europa gedaan hebben, dan mogen wij wel erg jaloers zijn op wat hij gepresteerd heeft."

Obama is voorstander van overheidsingrijpen, maar uiteindelijk zal links Amerika toch behoorlijk teleurgesteld zijn. "Hij is niet zo radicaal dat hij ingegrepen heeft in de scheve inkomensverdeling of heeft gemorreld aan de vermogensontwikkeling van de rijke Amerikanen."

"Obama had een droom, dat wij als één land kunnen functioneren." Dit streven naar eenheid was voor Lois Pot-Mothershed, die in de jaren 50 en 60 betrokken was bij de Amerikaanse burgerrechtenbeweging, het uitgangspunt van Obama's presidentschap.

De verwachtingen waren bij zijn aantreden hooggespannen. "Hij heeft zijn best gedaan om het waar te maken, maar het is hem niet altijd gelukt. Zo is het niet gelukt om de wapenlobby klein te krijgen. En het politiegeweld is eerder toegenomen dan afgenomen."

Acht jaar geleden had Pot-Mothershed de hoop dat huidskleur minder belangrijk zou worden in haar geboorteland. "Dat is niet gebeurd, helaas. Maar ik blijf optimistisch. Obama is zelf optimistisch en hij inspireert ons allemaal om dat ook te zijn."

Liddie Austin, feministe van Amerikaanse komaf, is altijd een aanhanger van Obama geweest. Ze is trots op hem, ook als het gaat om vrouwenemancipatie. Obama noemde zichzelf vorig jaar in een speech zelfs een feminist. "Heel bijzonder", vindt Austin. "Geen enkele andere Amerikaanse president heeft zichzelf zo genoemd."

Bij zijn aantreden was er nog veel werk te verzetten op het gebied van vrouwenemancipatie. "Zo vroeg 92 procent van de verzekeringsmaatschappijen een hogere premie van vrouwen dan van mannen. Dat heeft Obama veranderd. Dat mag nu wettelijk niet meer."

Volgens Austin stelde Obama niet alleen wetten in, zoals gelijke betaling voor gelijk werk, maar probeerde hij ook stereotypering tegen te gaan. "Dat soort dingen kun je niet met een wet veranderen, daar moet je het over hebben en over nadenken."

Eduard Nazarski, directeur van Amnesty Nederland, voelde hoop toen Obama acht jaar geleden begon. "Misschien wat naïef, maar ik dacht toen echt: hij meent wat hij zegt en wil het echt veranderen." Obama's manier van optreden en toon zijn volgens hem de afgelopen jaren ontzettend belangrijk geweest.

"Obama sprak op een geweldige, betrokken en indringende manier over mensenrechten, gelijkheid, respect en menselijke waardigheid. Altijd vanuit zijn eigen beleving. Het zijn belangrijke waarden en ik ben een beetje bang dat die binnenkort bij het grofvuil worden gezet."

Toch zijn er volgens Nazarski ook negatieve punten te noemen. Zoals de oorlogvoering met drones, de veroordeling van klokkenluider Edward Snowden en de mislukte sluiting van Guantánamo Bay. Al is dat laatste Obama niet volledig aan te rekenen, zegt de Amnesty-directeur.

"Volgens mij is het in het grotere krachtenveld niet gelukt. Obama heeft op dat gebied heel veel tegenwerking gehad. De basisfout van Guantánamo Bay zit in het in eerste instantie opzetten van de gevangenis, tegen elke internationale rechterlijke norm in."

"Obama is echt de president die dit thema enorm vooruit heeft geholpen", zegt Boris Dittrich, werkzaam voor Human Rights Watch. Zo zette de president een streep door het ‘don’t ask, don’t tell’-beleid en maakte daarmee een einde aan de discriminatie van homoseksuele militairen. "Sindsdien zijn velen uit de kast gekomen."

Verder noemt Dittrich zijn steun voor de openstelling van het huwelijk. "Obama was de eerste president die zei dat er gelijke huwelijksrechten moeten zijn. Hij heeft de meerderheid van de Amerikaanse bevolking daarvan weten te overtuigen. Dat is ontzettend belangrijk geweest voor homo's en lesbiennes."

Wel vindt hij het jammer dat Obama zijn belofte van verbintenis niet waar heeft kunnen maken. "Hij wilde een brugfunctie vervullen tussen de Republikeinen en de Democraten. Maar dat is absoluut niet gelukt, de tegenstellingen zijn groter dan ooit."

"Er zijn weinig presidenten die zo goed kunnen spreken als Obama. Maar van het politieke vakwerk had hij minder verstand", zegt columnist Derk Jan Eppink. "Als je nu terugkijkt op de afgelopen jaren, zowel op binnenlands als buitenlands beleid, dan zijn veel mensen op veel punten teleurgesteld."

Volgens Eppink kon Obama bijvoorbeeld niet goed omgaan met het Congres. "Hij vond dat die mensen hem voor de voeten liepen en dat hij altijd gelijk had. Ook had hij zich te veel omringd met ja-knikkers en had hij erg de neiging om anderen de schuld te geven."

In zijn laatste dagen als president is Obama nog erg actief. "Hij probeert nog zoveel mogelijk van zijn erfenis voor elkaar te krijgen. Nu zie je toch een meer ideologische en dogmatische Obama. Hij probeert nog zo lang mogelijk over zijn graf heen te regeren, maar dat lijkt met niet erg verstandig."