Artsen gaan huidkanker te lijf met het koortslipvirus
Artsen in het Antoni van Leeuwenhoek-ziekenhuis behandelen vandaag voor het eerst een patiënt met melanoom met het herpesvirus. Dat virus, bekend als veroorzaker van de koortslip, is zo aangepast dat het kankercellen doodt en het eigen afweersysteem stimuleert. De nieuwe behandeling is een vorm van immuuntherapie, een verzameling van behandelingen die erop gericht is het eigen afweersysteem van patiënten krachtig te stimuleren.
Patiënten met uitzaaiing van melanomen in de huid, onderhuids of in lymfeklieren komen in aanmerking voor de nieuwe behandeling, mits de kanker nog niet te ver is voortgeschreden.
In zijn oorspronkelijke vorm biedt het herpesvirus geen bescherming tegen melanomen. Mensen die af en toe geplaagd worden door een koortslip, hebben dus geen baat bij het virus.
In de onderzoeksfase reageerde de helft van de patiënten op de behandeling. In bepaalde subgroepen van patiënten lag dat getal nog iets hoger. Gemiddeld blijft het aangepaste virus een half jaar werkzaam, bij sommige patiënten een jaar. Als de melanomen terugkomen kan het weer toegepast worden, tenzij er tijdens de behandeling melanomen terugkomen. Dan is de kanker ongevoelig geworden voor de werking van het aangepaste herpesvirus.
Mogelijk kan de periode dat het virus actief blijft tegen de melanomen nog verlengd worden, door tegelijkertijd een andere immuuntherapie toe te passen. Als de behandeling met het herpesvirus niet meer werkt, zijn er nog een aantal minder doelgerichte behandelingen die op het gehele lichaam inwerken beschikbaar.
Vermenigvuldigen
Zodra het virus in een melanoom wordt ingespoten gaat het zich daar snel vermenigvuldigen. Als de kankercellen vol virus zitten, spatten ze uit elkaar. "Met een vernuftig trucje is het dna zo aangepast dat het virus zich in kankercellen extra lekker voelt en daar makkelijker deelt", zegt Alexander van Akkooi, oncologisch chirurg in het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam en gespecialiseerd in melanomen.
"Tegelijkertijd is er door een andere dna-aanpassing een omgekeerd effect bereikt in gezonde cellen. Daar voelt het herpesvirus zich minder toe aangetrokken en als het er toch in komt, is het minder virulent. Maar het kan in principe nog wel een koortslip veroorzaken."
Afweersysteem
Bij een derde aanpassing in het dna van het virus is een eiwit ingebouwd dat ervoor zorgt dat als de kankercellen in stukjes uiteenspatten, het eigen afweersysteem weer geactiveerd wordt. "Feitelijk wordt de rem die de kanker op de afweer van het lichaam zet er dan weer afgehaald", zegt Van Akkooi.
Het is voor het eerst dat het gelukt is om een virus genetisch zo te bewerken dat het veilig en effectief is om toe te passen voor de behandeling van patiënten. Er wordt al langer geprobeerd om virussen geschikt te maken om ziekte te bestrijden, maar tot nu toe zijn die pogingen steeds gestrand. "Dat maakt deze behandeling met het herpesvirus uniek".
Plekjes
Het virus wordt direct in het melanoom geïnjecteerd, vertelt Van Akkooi. "Het handige bij melanomen is dat je ze op de huid kunt zien of onderhuids kunt voelen. Dat inspuiten gaat dus makkelijk. Bovendien hoef je niet elk plekje afzonderlijk in te spuiten. Als het er een paar zijn doe je dat wel, maar soms zijn het er tientallen. Dan is het ondoenlijk, maar ook onnodig."
Patiënten krijgen elke twee weken een injectie tot alle melanoomplekjes weg zijn. "Ook op plekken waar niet geïnjecteerd is, verdwijnen de melanomen toch bij de patiënten waarbij de behandeling aanslaat."