Verkiezingen Macedonië: wie krijgt de sleutel van het hek?

• Marcel van der Steen

  Correspondent Balkan

Na jaren van onrust, protesten corruptieschandalen en uitgestelde verkiezingen gaat Macedonië vandaag dan toch naar de stembus. Een belangrijke parlementsverkiezing, uiteraard voor het land zelf, maar ook voor Europa. Want sinds het Balkanland een hek plaatste op de grens met Griekenland in het zuiden, fungeert het instabiele Macedonië als de poortwachter van Europa.

Het afgelopen jaar trokken ruim een miljoen vluchtelingen en migranten door Macedonië. Op het hoogtepunt van de Balkanroute werden er duizenden per dag met treinen en bussen van de zuidgrens met Griekenland naar de noordgrens met Servië gebracht.

Macedonië pakte de crisis pragmatisch aan: ze willen hier toch niet blijven, dus laten we ze dan zo snel mogelijk de kans geven het land weer te verlaten. Niemand vroeg asiel aan in Macedonië, want iedereen wilde door.

Totdat de grens dichtging. Europa kon de toestroom niet meer aan. En Macedonië speelde een sleutelrol in het Europese vluchtelingenbeleid, ook al is het land slechts kandidaatlid van de EU.

Idomeni

Omdat het voor Griekenland onmogelijk was de zeegrens met Turkije af te sluiten, werd het hek op de grens met Macedonië de onofficiële grens van Europa. Daar liepen begin dit jaar zo'n 15.000 vluchtelingen vast. Er ontstond een gigantisch geïmproviseerd kamp aan het hek, in Idomeni.

Tegenwoordig is het stil bij het hek. Aan de Macedonische kant lopen wat zwerfhonden rond en wordt er gepatrouilleerd door grenswachten, Macedonische, maar ook Tsjechische agenten. Landen als Hongarije, Tsjechië, Kroatië en Slowakije leverden de afgelopen maanden manschappen om de grens te bewaken tegen mensen die illegaal de grens over proberen te steken.

Aan de Griekse kant is het nog stiller. Op de plek waar kort geleden nog duizenden vluchtelingen in kleine tentjes wachtten op een open grens, is nu bijna niets meer te zien. Hier en daar nog vuil, een achtergebleven T-shirt in het prikkeldraad. Maar de grote witte tenten van UNHCR zijn weg, de stinkende Dixies ook. Geen sigarettenverkopers meer. Geen lange rijen voor de gaarkeukens. De velden zijn opnieuw ingezaaid.

Druk neemt toe

Na de deal die de EU sloot met Turkije, droogde de stroom grotendeels op. Nog steeds arriveren er zo'n honderd migranten per dag in bootjes op de Griekse eilanden, maar dat is niets vergeleken met vorig jaar.

De ongeveer 60.000 vluchtelingen die nu nog in Griekenland verblijven, zijn ondergebracht in officiële kampen. Zij wachten op asiel in Griekenland of op gezinshereniging en herplaatsing in de rest van Europa.

Maar nu de Turkse president Erdogan dreigt met het opzeggen van de deal, neemt de kans toe op een nieuwe piek in het aantal oversteken vanuit Turkije. En dan zou het wel weer eens druk kunnen worden bij het Macedonische hek.

Maar wie krijgt de sleutel van dat hek de komende vier jaar in handen? Daarover beslissen vandaag een kleine twee miljoen Macedonische kiezers.

Gruevski of Zaev

De keuze komt uiteindelijk neer op twee kandidaten voor het premierschap: de laatste premier Nikola Gruevski (VMRO-DPMNE) en Zoran Zaev (SDSM), de sociaaldemocratische oppositieleider.

Gruevski moest onder druk van Europa vervroegd aftreden, na protesten en onthullingen over corruptie en doofpotaffaires. De christendemocraat staat voor een rigide bestuursstijl en is niet vies van het gebruik van nationalistische retoriek. In de afgelopen jaren ontpopte hij zich tot een politiek leider met dictatoriale trekken.

Gruevski is verantwoordelijk voor de plaatsing van het hek. Wanneer hij de verkiezingen wint, zal dat hek blijven staan. En zal Macedonië de poort naar Europa op slot houden.

Zijn tegenstander Zaev wakkerde vorig jaar protesten aan door het openbaar maken van gelekte telefoongesprekken, waaruit bleek dat ministers, journalisten en zo'n 20.000 andere beleids- en opiniemakers werden afgeluisterd door de regering. Hij legde daarmee een bom onder de huidige regering, die na protesten en Europese bemiddeling vervroegd aftrad en nieuwe verkiezingen uitschreef.

Zaev wordt door veel jongeren in en rond de hoofdstad Skopje gesteund. Zij bekogelden maandenlang regeringsgebouwen met verfbommen, onder de noemer colourful revolution.

'Geen keus'

Zaevs standpunt over het vluchtelingenbeleid is lang onduidelijk geweest. Wat kan Europa van hem verwachten als hij de verkiezingen wint? Wankelt het hek dan? Of blijft de deur dicht?

Na afloop van een verkiezingsbijeenkomst in Strumica, een kleine stad vlak bij de Griekse grens, vertelt Zaev dat hij een koers wil varen die gericht is op EU- en NAVO-lidmaatschap. En dat daarbij goed geluisterd wordt naar de wensen van Europa.

Dat deze samenwerking verdergaat dan alleen luisteren, blijkt als hem wordt gevraagd naar het hek en zijn mogelijk toekomstige vluchtelingenbeleid. "Het hek was een suggestie van de Europese Unie", vertelt hij. "En wij werken precies en compleet volgens de instructies en suggesties vanuit de EU."

Ook als Zaev de nieuwe premier van Macedonië wordt, blijft het hek dus staan. "We hebben geen enkele keus", zegt Zaev. Als premier van Macedonië, die aansluiting zoekt bij de EU, heb je niets te zeggen over hoe je je eigen grens bewaakt. Op die grens trekt Brussel aan de touwtjes.

In het vluchtelingenkamp Gevgelija, vlak bij het hek, verblijven nog zo’n honderd mensen die niet meer verder kunnen en niet meer terug willen. Sommigen zitten er al meer dan negen maanden.

Het Syrische jongetje Xelil werd er 6,5 maanden geleden geboren. Hij woont er nog steeds, samen met zijn wanhopige ouders, in een kleine container.

De Macedonische hulpverlener Gabriela Andreevska werkt vanaf het begin in het kamp. Zij begrijpt dat Macedonië niet in haar eentje het hek weer kan openen. Maar wijzen naar Europa vindt ze te makkelijk. In het kamp zegt Andreevska: "Alle politici, alle Balkanstaten, die meewerken aan dit beleid, aan het sluiten van grenzen en het bouwen van hekken, zijn net zo goed verantwoordelijk. Een kritische houding zou in ieder geval een eerste stap zijn."

De stembureaus in Macedonië sluiten vanavond om 19.00 uur.