Piet de Jong 'paste slechts op de winkel'

De kleine, populaire CDA'er Piet de Jong (101) nam veel mensen voor zich in met zijn droge humor en relativeringsvermogen.

Typisch voorbeeld van zijn geestigheid gaf hij eens op zijn wekelijkse persconferentie. Op de vraag wat hij van pornografie vond, antwoordde de voormalige marineman dat het een uitstekend middel tegen zeeziekte is.

Dat bleek geen grap, als kapitein had hij altijd seksblaadjes bij zich om aan misselijke bemanningsleden te geven en het werkte volgens De Jong.

De Jong had geen alledaagse carrière. Hij was commandant van een onderzeeboot, toen KVP-leider Romme hem in 1959 letterlijk van boord liet halen om zich in Den Haag te melden.

Tot zijn eigen verbazing kreeg hij een post als staatssecretaris van Defensie in het kabinet-De Quay. Tegen de koningin zei hij na zijn beëdiging: "Zo ziet u maar hoe een mens aan lager wal kan raken".

Hij had geen enkele politieke ervaring. Romme had de duikbootkapitein - onder meer vanwege diens dappere en doortastende optreden in de oorlog - al eerder gepolst voor het Kamerlidmaatschap, maar De Jong had de boot steeds afgehouden.

Hij werd pas lid van de KVP (één van de partijen die later opgingen in het CDA) toen hij al een paar maanden in Den Haag aan het werk was.

Teamleider

De kapitein-ter-zee was vier jaar staatssecretaris, daarna een periode minister van Defensie en schopte het vervolgens verrassend tot premier van een centrumrechts kabinet van KVP, ARP, CHU en VVD (1967-1971).

De verwachtingen waren niet hoog gespannen, maar De Jong presteerde het om van zijn ploeg het eerste naoorlogse kabinet te maken dat zonder kleerscheuren vier jaar vol maakte. En dat in een woelige tijd, waarin studenten het Maagdenhuis bezetten en Molukkers mensen gijzelden in de Indonesische ambassade.

De Jong was een goed teamleider. In zijn onderzeebootverleden had hij drie dingen geleerd, vertelde hij weleens: "Om verantwoordelijkheid te dragen, om beslissingen te nemen en om met mensen om te gaan".

Volgens hemzelf stelde het premierschap niet bar veel voor. Hij zei dat hij "op Karel-Appeliaanse wijze maar wat aan rotzooide" en dat hij "slechts op de winkel paste".

Aanvankelijk kreeg het kabinet-De Jong weinig waardering. Buiten het uitzitten van de rit zou het weinig gepresteerd hebben.

Later werd er positiever geoordeeld over het premierschap van De Jong. In een special van het weekblad Elsevier eindigde hij zelfs als vijfde in de ranglijst van beste premiers van Nederland, achter Drees, Lubbers, Colijn en Gerbrandy en voor mannen als Kok, Den Uyl en Van Agt.

De jury roemde hem als "uitmuntend voorzitter van de ministerraad" en noemt hem "onderschat, omdat hij beter dan wie ook op positieve wijze de tijdgeest politiek vertaalde".

Te conservatief

Hoewel De Jong populair was, koos de KVP hem in 1971 niet tot lijsttrekker. Hij zou te conservatief overkomen. Het bleek een verkeerde keuze: zijn partij verloor zeven zetels.

Piet de Jong was nog drie-en-half jaar fractievoorzitter in de Eerste Kamer. Na 1974 verdween hij vrijwel van het politieke toneel.

Flamboyante optredens

In 2010 trok hij nog een paar keer de aandacht met flamboyante optredens.

Zo haalde hij in april van dat jaar, in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen, uit naar oud-minister Bos van de PvdA die volgens hem het kabinet-Balkenende IV had laten vallen "voor een paar zeteltjes in de gemeenteraad". De Jong zei dat hij zelden "zoiets gemeens, zoiets achterbaks" had meegemaakt.

Op het historische CDA-congres in oktober sprak hij zich uit tegen samenwerking met de PVV. Hij zei dat hij op zijn oude dag (hij was toen 95) nog moest meemaken dat de hand wordt gelicht met de vrijheid van godsdienst. "En dat kan niet."

Honderdste verjaardag

Op 3 april 2015 vierde Piet de Jong zijn honderdste verjaardag. Sinds het overlijden van de Ecuadoriaan Telmo Vargas in 2013 was De Jong de oudste nog levende oud-regeringsleider van de wereld.