'WikiLeaks is een doodgewone bron'
Door correspondent Eelco Bosch van Rosenthal in Washington
De NOS kreeg deze week de beschikking over alle Haagse ambtsberichten van WikiLeaks. Vorig jaar ging de New York Times ook met de organisatie in zee. Eelco Bosch van Rosenthal sprak met hoofdredacteur Bill Keller (61) op zijn redactie in New York.
U besloot vorig jaar samen te werken met WikiLeaks. Was dat een moeilijk besluit? Ik maak bezwaar tegen het werkwoord 'samenwerken'. Dat impliceert dat WikiLeaks betrokken was bij onze journalistieke afwegingen. Dat was niet het geval. Ze waren gewoon een bron, een bron van belangrijke en zeer boeiende informatie. Dus nee, het was geen lastig besluit. We moesten alleen even nadenken over de aard van de relatie die we met WikiLeaks zouden aangaan en hoe we zouden samenwerken met de andere nieuwsorganisaties die dezelfde informatie kregen.
WikiLeaks is een doodgewone bron? Ja.
De New York Times kreeg vorige jaar geheime documenten over de Afghanistan- en Irak-oorlogen van WikiLeaks. De ambassade-ambtsberichten kreeg u niet rechtstreeks van hen, maar van The Guardian. Uw krant had te kritisch over WikiLeaks bericht.
WikiLeaks wilde met respect behandeld worden, ze wilden erkenning. Dat heeft Assange ook tegen me gezegd. Maar we realiseerden ons dat WikiLeaks niet alleen een bron is, maar ook een verhaal. Een interessante organisatie, geleid door een interessant persoon. We schreven een profiel van Assange en die was daar niet blij mee.
En dus werd u gestraft. Ja. Maar ze waren eerder al ongelukkig met ons. Een portret van Bradley Manning, de jonge soldaat die waarschijnlijk de bron van alle informatie was, zinde Assange ook niet. Over de telefoon vertelde hij me dat hij boos was over het stuk, omdat het te veel over Mannings psyche ging. Manning is homoseksueel en vond dat het leger hem verkeerd had behandeld. Ik ben ervan overtuigd dat die wrok een rol heeft gespeeld in zijn besluit om de documenten te lekken. Daar schreven we over. Het was bepaald geen negatief stuk, maar volgens Assange had het vooral over Mannings politieke motieven moeten gaan.
Is die verwijdering tussen de New York Times en WikiLeaks definitief? Dat denk ik niet en als ze opnieuw bij ons aankloppen met interessante informatie, zal ik niet aarzelen om het te publiceren. Maar wij hebben altijd iets meer afstand gehouden van de organisatie dan de andere kranten. WikiLeaks heeft een bepaalde behoefte om dingen te controleren, en dat geeft soms een ongemakkelijk gevoel.
Hoe wist u eigenlijk zeker dat alle documenten echt waren? Was u sceptisch? Je bent altijd sceptisch over een bron en zeker bij WikiLeaks: je wilt niet gebruikt worden. We hebben ook met onze Europese partners overlegd: hoe weten we dat de documenten echt zijn? Kan het zijn dat ze zijn vervalst door een buitenlandse regering? Het leek me nooit waarschijnlijk, maar je wilt het helemaal uitsluiten. We hebben verslaggevers die heel vaak dit soort berichten onder ogen hebben gehad de echtheid ervan laten controleren. En het belangrijkste: nooit heeft een overheidsfunctionaris betwist dat een document authentiek was.
Hoe bent u eigenlijk te werk gegaan? Het waren nogal wat documenten, zo'n 260.000. We hebben niet alle ambtsberichten gelezen. We hebben vooral doelgericht gezocht, met een lange lijst zoektermen: individuen, landen, thema's. Het was een ruwe zoektocht. Overigens: de meeste ambtsberichten zijn niet heel interessant. Veel gangbaar diplomatiek verkeer tussen ambassades en het ministerie.
Vindt u Assange een activist of een journalist? Ik geloof niet dat we hem als journalist moeten zien, maar misschien moeten we ons als journalisten ook wat bescheidener opstellen. Het is niet aan ons om te bepalen wie tot onze begroepsgroep behoort en wie niet.
Waar houdt de verantwoordelijkheid van WikiLeaks op en begint die van de New York Times? Ik ben volledig verantwoordelijk voor alles dat de New York Times publiceert. Maar ik ben niet verantwoordelijk voor WikiLeaks. Als wij een detail om veiligheidsredenen weglaten en WikiLeaks doet dat op hun eigen website niet, dan kan ik daar niets aan doen. En dit is het internettijdperk. Je kan niet meer zeggen: als de New York Times het niet heeft, dan heeft niemand het. Dat is het verschil tussen Daniel Ellsberg en WikiLeaks: Ellsberg had destijds kranten nodig om zijn Pentagon Papers naar buiten te brengen. WikiLeaks heeft ons niet nodig.
De journalistiek na WikiLeaks. Er worden soms nogal grote woorden gebruikt. Wordt het echt helemaal anders? Daar geloof ik niets van. Alle documenten, die over Afghanistan en Irak, en nu deze ambtsberichten, komen van een en dezelfde bron. Iemand die zo boos was dat hij het risico wilde nemen dat hij voor lange tijd zou worden opgesloten. Als je stelt dat WikiLeaks de journalistiek echt veranderd heeft, dan geloof je dus dat er veel meer mensen zijn die bereid zijn om dit risico te nemen. En die ook nog eens zulke documenten kunnen overdragen. En WikiLeaks moet het dan ook nog een tijd volhouden. Dat is allemaal nog maar de vraag, dus nee, ik geloof niet dat de journalistiek hier wezenlijk door verandert, net zomin als de diplomatie.