De race om WikiLeaks

Door correspondent Eelco Bosch van Rosenthal in Washington

Een Amerikaanse militair lekt honderdduizenden geheime documenten naar de klokkenluidersorganisatie WikiLeaks. Onder de documenten een paar duizend ambtsberichten van de Amerikaanse ambassade in Den Haag. Wereldschokkende documenten zouden daar niet tussen zitten, dan hadden de New York Times, The Guardian of Der Spiegel er wel over bericht. Dat zijn immers invloedrijke media die de cables al maanden in handen hadden. Een ambtsbericht over de halsstarrige weigering van de PvdA om in te stemmen met een nieuwe Uruzgan-missie haalt in Duitsland de krant niet. In Nederland ligt die nieuwsdrempel een stuk lager.

En dus zat iedere zichzelf respecterende nieuwsorganisatie de afgelopen maanden achter de Haagse cables aan, de NOS ook. Dat had iets ongemakkelijks. Je jaagt op iets dat iemand anders ook, maar bij toeval, in handen heeft gekregen. Geen scoop in de klassieke zin van het woord, want je hoopt op een lek van het gelekte.

Telefoonboek

WikiLeaks heeft geen kantoor. Julian Assange leidt de organisatie, maar hij staat niet in het telefoonboek. WikiLeaks is een online-klokkenluidersorganisatie en dus verloopt het eerste contact online. Chatrooms, Skype, en op een gegeven moment email. Een eerste afspraak, in IJsland, is snel gemaakt. Een vrijwilliger die in nauw contact staat met Assange wil wel praten. WikiLeaks heeft zijn ei immers gelegd; de belangrijkste cables zijn al gepubliceerd door de grote internationale media. Nu is het de beurt aan de kleine landen.

WikiLeaks lijkt de toestroom van verzoeken onderschat te hebben, want ineens staat er een 'mediaformulier' op de website. Een onorthodoxe club met een allergie voor het gewone, bedient zich ineens van een braaf formulier waarop geïnteresseerden hun gegevens kunnen achterlaten. Don't call us, we'll call you.

'Safe haven'

Het contact met de IJslanders verloopt prettig. Een groot deel van de staf zit er en het IJslandse parlement werkt aan een wet die bescherming moet bieden aan journalisten, bronnen en klokkenluiders wereldwijd. IJsland als 'safe haven' voor journalisten. Niet voor niets sleutelden Assange, de Nederlander Rop Gonggrijp en anderen hier ongestoord de video Collateral Murder in elkaar, met beelden van Amerikaanse helikopterbeschietingen op Iraakse burgers.

Een nachtelijke rondrit door de villawijken van Reykjavik opent mijn ogen, legt de drijfveren van WikiLeaks nog iets beter bloot. "Hier", zegt mijn gids: "Het huis van de baas van Landsbanki, zo corrupt als het maar kan." Verderop: "Hier de minister van justitie, die houdt iedereen de hand boven het hoofd." Daarnaast, dat huis met die fonteinen? De accountant van de hele buurt. En ook van Christiano Ronaldo. "Allemaal corrupt."

Een afkeer, niet alleen van machtsmisbruik, maar ook van macht, instituties. In de politiek, de zakenwereld en ook in de media. Zonder de New York Times en The Guardian had WikiLeaks vermoedelijk nooit zo in de belangstelling gestaan, maar toch is er wantrouwen: het zijn immers 'mainstream media', de gevestigde orde. En die deugt zelden. (De New York Times publiceerde een artikel over Assange dat hem niet beviel en werd gepasseerd bij 'cablegate'. De krant kreeg de ambtsberichten uiteindelijk van The Guardian. Die krant staat er inmiddels ook slecht op bij WikiLeaks, nadat sterverslaggever Nick Davies het aan de stok kreeg met Assange.)

'Maximum impact'

Speelt die afkeer van de gevestigde orde nog een rol bij het toewijzen van de Nederlandse cables? Een verslaggeefster van NRC Handelsblad hoopt van wel, zo merk ik als ik (net als zij) in IJsland ben. We blijken een gemeenschappelijk contact te hebben en die cc't nogal ruimhartig. Zo krijg ik een email onder ogen waarin de verslaggeefster stelt dat NRC, "the most independent, investigative and intellectual newspaper in my country, is serious about working on the Dutch cables, together with tv-station RTL, which has a broad public and is very reliable since it's not state-funded as NOS."

De NOS als metgezel van de macht, dat is een beeld dat we liever rechtzetten. Die gelegenheid krijgen we tijdens een ontmoeting met een rechterhand van Assange op het vliegveld van Reykjavik. We hoeven er niet omheen te draaien: WikiLeaks wil 'maximum impact'. Om die reden gingen ze met de New York Times in zee en niet met het lokale sufferdje in Boringville, Illinois. En het is een van de redenen dat ze later voor de NOS zullen kiezen.

Maar dat laat allemaal lang op zich wachten, frustrerend lang. Een WikiLeaks-contact brengt een bezoek aan Nederland en heeft daar afspraken met zowel de hoofdredactie van de NOS, als die van RTL. Intussen is ook duidelijk dat de Noorse krant Aftenposten de cables in handen heeft gekregen, tot onvrede van WikiLeaks zelf. Daar zeggen ze dat een oud-medewerker van de organisatie ze aan Aftenposten heeft doorgespeeld. We overwegen contact te zoeken met de krant, maar besluiten uiteindelijk om dat niet te doen.

Boeman

In het nieuwe jaar bereikt ons via-via het bericht dat WikiLeaks de cables wil delen: de NRC/RTL-combinatie de ene, wij de andere helft. Andere gegadigden lijken nooit in beeld te zijn geweest. Het Algemeen Dagblad zeker niet, nadat het een artikel publiceerde waarin Micha Kat, zelfverklaard 'NRC-klokkenluider', beweert dat Assange een pion van de CIA is.

Het geduld raakt op, het contact blijft goed, maar de aandacht gaat weer naar andere zaken. Intussen ga je de waarde van die cables heus wel relativeren: want wat kan er nog in staan? Uit eerder gelekte ambtsberichten bleek al dat de VS Wouter Bos als boeman ziet voor het niet-doorgaan van de Uruzganverlenging, maar voor die conclusie hadden we de Amerikaanse ambassade niet nodig. Hoe de VS over Wilders dacht ("not a friend of America") was ook al gelekt. Dus we hopen op meer.

Volgorde

Op 7 januari belt WikiLeaks om te zeggen dat ze de cables snel naar buiten willen brengen. Een paar dagen later, (ik zit inmiddels in Haïti) volgt het verlossende telefoontje, met de vraag of de NOS diezelfde week nog naar Engeland kan komen. Op woensdag 12 januari heeft hoofdredacteur Hans Laroes een ontmoeting met Assange op de plek waar hij huisarrest heeft, een paar uur buiten Londen. Er wordt een contract ondertekend en hij krijgt de cables mee op een usb-stick.

Ze zijn versleuteld, de code volgt een paar dagen later. Uitgerekend een uur nadat RTL Nieuws en NRC Handelsblad 'hun' versie van de cables naar buiten brengen. Echt nieuws staat er niet in, zo lezen we inmiddels ook in 'onze' cables. Niettemin: de volgorde der dingen hadden we vandaag inderdaad liever andersom gezien.

De NOS heeft met WikiLeaks geen afspraken gemaakt over het tijdstip van publicatie, noch heeft WikiLeaks enige redactionele invloed gevraagd of gekregen.