'Brexit interessant experiment, kans op nexit erg klein'

"In spiegelbeeld kunnen we nu gaan zien wat de toegevoegde waarde is van de Unie", zegt Wim Voermans, hoogleraar staatsrecht aan de Universiteit van Leiden. Hij noemt de brexit "treurig en sneu voor de Britten", maar ook "een heel interessant experiment voor Europa".

"Voor- en tegenstanders hebben elkaar om de oren geslagen met allerlei cijfers en rapporten, maar nu kunnen we echt gaan zien of het de Britten de komende jaren lukt om overeind te blijven. We kunnen nu gaan zien hoe de internationale markten daadwerkelijk gaan reageren."

Hervormen

Als blijkt dat de Britten het redelijk blijven doen, sluit Voermans niet uit dat er meer exits volgen. "Er zijn al een paar landen die openlijk twijfelen over het lidmaatschap. Dat vind ik geen slechte ontwikkeling. We moeten weg van de paniek: als er maar niemand uitstapt."

De Europese Unie zal volgens Voermans ingrijpend moeten hervormen, om stand te kunnen houden. "Mensen willen hun democratische stem terugzien. Individuele inwoners hebben het gevoel dat ze geen controle hebben op Europese besluiten. Je hebt geen directe stem over de macht en het beleid. En dat is niet goed. Je kan niet kiezen of je Juncker aan het roer wilt hebben of niet. De verbinding tussen individuele lidstaten en de Europese politiek is ver te zoeken."

Nederlands sentiment

In lijn met het Nederlandse Oekraïne-referendum denkt Voermans dat de brexit ook bestaande anti-EU gevoelens in Nederland verder kan aanwakkeren. Eind maart zei Voermans dat het Oekraïne-referendum zich leek te verbreden tot een discussie over de hele EU. "Een deel van de Nederlanders wil iets uitdrukken", zei hij. "Laten zien dat wij als lidstaat toch iets te zeggen moeten hebben."

De kans op een nexit-referendum noemt Voermans niet onmogelijk, maar wel erg klein.

"Er zijn opruiers die daarop aan sturen, maar gelukkig reageert onze politiek verstandig. Afgezien van Wilders voelt niemand voor zo'n referendum." Overigens kan dat ook niet zomaar. In tegenstelling tot het Oekraïne-referendum, dat over een aangenomen wet ging, kunnen burgers geen referendum initiëren over het Nederlandse lidmaatschap van de EU.

"Sommige onderwerpen lenen zich niet voor een referendum. Zaken die té manipuleerbaar zijn, té veel over emoties gaan."

Om een nexit-referendum mogelijk te maken, moet er een nieuwe wet komen. De huidige referendumwet staat het niet toe. "Voor zo'n nieuwe wet is waarschijnlijk ook een grondwetsherziening nodig. Dan gaat het om zo'n fundamentele wijziging, daar gaat de Raad van State ongetwijfeld voor liggen."

Benieuwd

Er ligt een grote uitdaging voor de Europese Unie om de zaken op orde te krijgen, zegt Voermans. "Anders gaat het Europese project echt onderuit. Het is niet ondenkbaar dat we over een jaar of vijftien met maar zo'n twintig lidstaten overblijven."

Voermans ziet de gevolgen die de brexit brengt ook als kans om het vertrouwen te herwinnen. "We kunnen nu gaan zien waar de Europese Unie voor staat. Wat het oplevert. En dat weet eigenlijk niemand. Ik ben heel benieuwd waar dit toe leidt."