'Overheid moet gevaren big data-analyses beperken'
Het analyseren van grote hoeveelheden gegevens van burgers kan voordelen bieden, maar brengt ook gevaren met zich mee. Er kan fraude mee worden opgespoord en misdrijven worden opgelost, maar als de overheid niet oppast, is de vrijheid van burgers in het geding, stelt de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. De overheid moet actie ondernemen om de gevaren van 'big data'-analyses in te perken, aldus de WRR.
De overheid analyseert nu ook al data van burgers; zo probeert de Belastingdienst met 'big data-analyses' frauderende burgers te betrappen. "En we verwachten dat de inlichtingendiensten het ook doen, al weten we dat niet", aldus een van de auteurs van het advies, Erik Schrijvers, tijdens een bijeenkomst met journalisten.
De WRR verwacht dat gebruik van 'big data' ervan in de toekomst bovendien flink zal toenemen. Tegelijkertijd is de regelgeving nu nog onvoldoende en hebben toezichthouders te weinig expertise en bevoegdheden, constateert het adviesorgaan van het kabinet.
Anders gedragen
Een van de risico's is dat burgers zich bespied voelen en zich daardoor anders gaan gedragen. "Op het moment dat mensen het gevoel krijgen dat ze permantent worden geobserveerd, kan dat een verkillend effect hebben op de vrije samenleving", zegt WRR-lid en oud-minister van Justitie Ernst Hirsch Ballin. Ook kunnen burgers onterecht in een bepaalde hoek worden geplaatst als ze bepaalde kenmerken vertonen.
Persoonsgegevens die weinig impact hebben als ze worden verzameld, zoals wie met wie belt of wie naar welke plek reist, hebben wel gevolgen voor de privacy als ze door algoritmes worden geanalyseerd, stelt Hirsch Ballin. "Gegevens over aankopen en bewegingen zeggen iets over mensen", aldus de jurist.
Maatregelen
Er moeten daarom aanvullende regels komen die ervoor zorgen dat gebruik van privégegevens van burgers in goede banen wordt geleid. Nu is de wetgeving gericht op het verzamelen van data, maar ook het analyseren van die data moet aan regels worden gebonden, vindt de WRR. Zo zou een analyse van een algoritme niet zomaar bewijs in een rechtszaak mogen zijn en moet er worden besloten hoeveel fouten algoritmes mogen maken.
Computer says 'no', of misschien wel 'yes', is onwenselijk
Ook moet worden voorkomen dat algoritmes beslissingen gaan nemen. "Computer says no, of misschien wel yes, is onwenselijk", stelt Hirsch Ballin. "Als ik een verkeerde aanbeveling krijg voor een boek of muziekwerk, dan is dat misschien verspilde moeite. Maar als er op basis van algoritmes mensen worden opgepakt of tegengehouden, gaat dat te ver."
Ook moeten de toezichthouders meer tanden krijgen. De instantie die toeziet op de inlichtingendiensten, de CTIVD, zou een 'gerechtelijke status' moeten krijgen. De Autoriteit Persoonsgegevens moet meer bevoegdheden krijgen en meer expertise over big data aan boord krijgen.
Afstand tussen burgers en overheid
Volgens de WRR is het niet mogelijk om 'big data'-analyses tegen te houden. "En dat is ook niet wenselijk", aldus het adviesorgaan in zijn adviesrapport. Maar er moet wel enige afstand tussen de overheid en haar burgers blijven, stelt de WRR.
Als de overheid algoritmes gebruikt, bijvoorbeeld om misdrijven op te lossen, moet de overheid daar transparant over zijn. Als burgers en belangenorganisaties bezwaar willen maken tegen big data-analyses moet dat bovendien makkelijker kunnen.