ExoMars vandaag op weg: Europa waagt zich weer aan Marslanding

• Ivo Landman

  redacteur NOS Online

In 2003 draaide de eerste Europese Marslanding uit op een spectaculaire mislukking. Nu gaat ruimtevaartorganisatie ESA het opnieuw proberen met een nieuwe lander. ExoMars 2016 gaat - als niets tegenzit - vanochtend om 10.31 uur Nederlandse tijd de ruimte in vanaf een lanceerbasis in Kazachstan.

De sonde bestaat uit twee delen: het landertje Schiaparelli en een satelliet die om Mars gaat draaien, de Trace Gas Orbiter (TGO). Die satelliet is voor planeetwetenschappers het interessantst, verwacht onderzoeker Inge Loes ten Kate. "De TGO zal onder meer het methaan in de atmosfeer meten. Het is nog onduidelijk waar dat gas vandaan komt. Het kan een biologische oorsprong hebben maar ook een andere."

Theorieën over de herkomst van het methaan in de ijle Marsatmosfeer lopen ver uiteen, van komeetdeeltjes die op de planeet zijn terechtgekomen tot fotochemische processen. Maar die verklaren niet waarom de hoeveelheid methaan met de seizoenen steeds af- en weer toeneemt. Ten Kate: "Er lijkt een cyclus plaats te vinden, en daar is nog geen goede verklaring voor. Als het bijvoorbeeld door UV-straling zou zijn gevormd, zou het 600 jaar aanwezig blijven in de dampkring, en dat is niet zo."

Voor Ten Kate is Mars bijna een tweede thuisplaneet. Ze werkte mee aan de bouw van de Amerikaanse Marsrover Curiosity en daarvoor deed ze al promotieonderzoek naar het Europese project.

ExoMars zou eigenlijk al in 2011 gelanceerd worden, maar het project liep vertraging op door kostenoverschrijdingen. Samenwerking met NASA leek uitkomst te bieden totdat de Amerikanen in 2012 afhaakten.

Inmiddels had ESA al een nieuwe partner gevonden: Rusland. Een verstandshuwelijk waarin wel eens woorden vallen, vertelt wetenschappelijk projectleider Jorge Vago. "Het is alsof je samen een auto bouwt, alleen bouwen zij het chassis en wij de motor. Als wij iets veranderen beginnen zij te schreeuwen en andersom is het net zo."

Powerpoints en prototypes

Daarnaast zijn er grote cultuurverschillen tussen de ruimtevaartorganisaties, zegt Vago. "NASA werkt bijvoorbeeld veel met powerpoint-presentaties. Wij bij ESA schrijven alles op in documenten. De Russen hebben weer een andere benadering. Ze schrijven niet veel maar bouwen heel veel prototypes om te testen."

ExoMars 2016 moet in oktober aankomen bij de rode planeet. De landing van Schiaperelli is gepland op 19 oktober. Het landertje gaat vooral mee om landingstechnieken te testen. Zo hoopt ESA beter voorbereid te zijn op de vervolgmissie: ExoMars 2018, een Marsrover die de zoektocht naar sporen van leven op Mars moet voortzetten.

Of die Europese Marswagen echt in 2018 op de buurplaneet rijdt, is onzeker. Er dreigt twee jaar uitstel vanwege budgetproblemen bij ESA en het Russische Roskosmos, dat last heeft van de stagnerende Russische economie. "Het is geen geheim dat de lage koers van de roebel de mogelijkheden van Roskosmos beperkt. Maar hun inzet lijdt daar niet onder, ze geven 200 procent."

Bij de eerste ExoMars-missie die vandaag moet beginnen, is het motto "leren om te landen", zegt Vago. "We laten niets aan het toeval over. Schiaparelli heeft maar weinig wetenschappelijke instrumenten en het zal ook landen in een bekend gebied. De Amerikaanse lander Opportunity is daar ook neergekomen."

Stofstormen

Toch doet het testlandertje nog wel iets bijzonders. Het gaat landen tijdens het Marsseizoen waarin de meeste stofstormen voorkomen. "Normaal mijden ruimtevaartorganisaties dat stofstormseizoen als de pest," zegt Vago. "Schiaperelli meet de windsnelheden en elektrisch geladen deeltjes in de atmosfeer. We denken dat die een rol spelen bij de vorming van de grote stofstormen op Mars."

De grote vraag is of de landing, dertien jaar na het fiasco van de Beagle 2, deze keer wel slaagt. Want ook partner Rusland heeft niet zo'n goede track record als het om Marslandingen gaat. Het lukte de Russen slechts één keer om na de landing kort contact te houden. Helaas kwam de Mars 3-lander in 1971 midden in een stofstorm terecht. Waarschijnlijk daarom is op de eerste foto die ooit vanaf het Marsoppervlak werd verstuurd niets te zien.