ECB helpt economie voor geen zier

• 

  André Meinema

  Verslaggever economie

De Europese Centrale Bank (ECB) staat voor een enorm dilemma. De inflatie blijft dalen, de economie trekt maar matig aan en dus klinkt de roep om meer actie. Maar de munitie is eigenlijk op. De ultralage rente kan eigenlijk niet verder omlaag en het opkopen van staatsobligaties zorgt alleen maar voor een zee aan ongebruikt geld in de eurozone.

De inflatieverwachtingen zijn verslechterd en de economische groeiverwachtingen in de eurozone zijn verlaagd. Niets doen is niet geloofwaardig, meer doen ook niet. Vandaag en morgen vergadert de ECB en er moet toch een besluit vallen.

Het ongekend agressieve monetair beleid van de ECB van rente en geld drijft de inflatie niet op en helpt de economie niet meer vooruit. Sinds vorig jaar maart pompt de ECB maand in maand uit circa 60 miljard euro in de eurozone, in ruil voor staatsobligaties in het bezit van financiële instellingen. Het idee is dat banken en investeerders daarmee geld vrijspelen om dat uit te lenen aan bedrijven en consumenten. De lage rente maakt krediet extra goedkoop.

Boeterente

Om banken extra te stimuleren geld in de economie te steken moeten ze sinds kort geld betalen, een boeterente van 0,3 procent, als ze ongebruikte miljarden tijdelijk bij de ECB op de rekening zetten. Het weerhoudt de banken er niet van om elk dag 200 tot 250 miljard euro weg te zetten in Frankfurt. Kosten: twee miljoen euro per dag aan boeterente.

Aanvankelijk leek dit recept van rente en geld effect te hebben, maar inmiddels lijkt het uitgewerkt. De ECB kan niet opboksen tegen de lage olieprijs die de inflatie onderuit trekt of tegen de zorgen over een verzwakkende Chinese economie en minder wereldhandel.

Ook de basisrente, die nu op een ongekend lage 0,05 procent staat, kan eigenlijk niet lager - in ieder geval heeft dat geen enkele zin. En meer geld erin pompen klinkt wel ferm maar doet dus niks. De ECB heeft namelijk voor bijna 800 miljard euro schuldpapieren opgekocht, maar inmiddels staat er ook bijna 700 miljard werkloos op rekeningen. Het geld klotst tegen de plinten, maar je koopt er niks voor.

Het probleem is ook niet een tekort aan geld, maar de vraag is domweg niet groot. Het weerspiegelt het zwakke economische sentiment. Sterker, zeggen banken en economen, de enorme hoeveelheid goedkoop geld stimuleert niet meer, maar richt juist schade aan. "Draghi is aan het eind van zijn Latijn", mopperde ABN Amro-topman Gerrit Zalm bij de presentatie van zijn jaarcijfers.

Ook de BIS, de Bank for International Settlements, zegt maar de centrale bank der centrale banken, is ongewoon kritisch. De negatieve rente van de ECB en andere centrale banken baart de BIS zorgen. Centrale banken hebben hun kruit verschoten en blijken niet in staat om de nervositeit op financiële markten te beteugelen: "Markten verliezen hun vertrouwen in de helende kracht van centrale banken."

De lage inflatie en de lage kredietkosten mogen dan fijn zijn voor de koopkracht, maar aan de andere kant krijgen spaarders amper rente op hun spaargeld. Pensioenfondsen zitten in zwaar weer en korten op de pensioenen, de financiële markten stuiteren op en neer.

Binnen de ECB is er een stammenstrijd gaande. De preciezen, zoals Nederland en Duitsland, willen het liefst kappen met dit ineffectieve monetaire beleid. Stoppen met nog meer gekke dingen doen zonder resultaat. De rekkelijken, vooral zuidelijke landen, willen juist meer. De lage rente komt het zuiden bijzonder goed uit, het noorden heeft er vooral last van.

De suggestie van sommigen om het monetaire beleid van rente en geld bijdrukken te vervangen door 'helikoptergeld' klinkt sympathiek, zo van "geen gezeik iedereen rijk", maar het mag niet. Elke burger een paar duizend euro op zijn rekening storten, naar believen te besteden, behoort niet tot het mandaat van de ECB.

Landen kunnen burgers trakteren op geld, belastingverlagingen of subsidies, maar de centrale bank kan dat niet. Bovendien is het verslavend: als het op is, wil je meer.

Een andere bijwerking van al dat goedkope geld is dat het overheden lui maakt en niet aanzet tot broodnodige hervormingen. Immers: het geld komt toch wel.

Bermuda-driehoek

ECB-president Mario Draghi zit in het kamp van de rekkelijken en heeft met allerlei toespelingen al te kennen gegeven op de ingeslagen weg verder te willen. Hij blijft dus draaien aan de renteknop en de geldkraan gaat verder of langer open. De ECB is een soort terra incognita ingelopen. Niemand weet waar naartoe en waar het eindigt.

Doorgaans wordt het monetaire beleid getoetst op drie punten: de noodzaak van een beslissing, de effectiviteit ervan, en de bijwerkingen. Maar die driehoek lijkt inmiddels een soort Bermuda-driehoek geworden, waarin geld, beleid en principes zomaar verdwijnen.