Stasi-archieven maken overheidsspionage zichtbaar

• Joost Schellevis

  Researchredacteur

Er wordt fel gediscussieerd over spionage door de geheime diensten. Burgerrechtenactivisten staan soms lijnrecht tegenover de overheid. Maar op één vraag komt nooit antwoord: hoe ziet die spionage er eigenlijk uit?

Dat weten we eigenlijk niet: de geheime diensten houden begrijpelijkerwijs hun deuren gesloten. Maar een Duitse kunstenaar, Simon Menner, probeert het werk van inlichtingendiensten inzichtelijk te maken. Dat doet hij via de archieven van de voormalige Oost-Duitse geheime dienst, de Stasi.

Openbare archieven

Na de val van de Muur zijn de archieven van die dienst grotendeels openbaar gemaakt. "Ze hebben wel wat geprobeerd te vernietigen, maar het grootste deel van de archieven kun je nu bekijken", zegt Menner tegen de NOS in Hamburg, waar hij spreekt op de hackersconferentie CCC. Eerder bracht hij een boek met Stasi-foto's uit.

Volgens Menner zijn de archieven heel waardevol, omdat ze licht kunnen werpen op wat een geheime dienst precies uitspookt. De Stasi was dan wel een extreme geheime dienst die weinig middelen schuwde, maar de archieven "zijn het beste wat we hebben", zegt Menner.

"Het zou natuurlijk veel waardevoller zijn om te kunnen kijken wat er nu gebeurt bij de NSA of de Duitse geheime dienst", stelt de kunstenaar. "Maar dat kan niet, en zal waarschijnlijk ook nooit kunnen."

Tijdens drie jaar onderzoek vond Menner opvallende foto's. Zoals die van een verrassingsfeestje voor de hoogste medewerker van de Stasi. "Dat was een verkleedfeestje, waarbij de feestgangers zich vermomden als doelwitten van de Stasi", zegt Menner. Bijvoorbeeld als een dokter of een rechter.

Ook is er een grote verzameling polaroids van interieurs. "Die foto's namen geheim agenten zodat ze na een illegale huiszoeking alles weer terug konden leggen zoals het was", zegt Menner. "Daar waren ze heel goed in."

Hoewel Menner niet wil zeggen dat de Stasi vergelijkbaar is met hedendaagse inlichtingendiensten, zijn er volgens hem overeenkomsten. "Ook de NSA zegt de wet te overtreden om diezelfde wet te beschermen", zegt hij. "Dat is exact wat de Stasi deed."

Menner heeft ook geprobeerd om foto's uit dezelfde periode bij de West-Duitse geheime dienst boven tafel te krijgen, de BND, maar dat levert tot nu toe weinig op.