Trump tart de wetten van de politieke zwaartekracht

Door correspondent Arjen van der Horst

Ze deden hem aanvankelijk af als een clown. De Huffington Post plaatste alle berichten over hem onder het kopje entertainment. De komiek Jon Stewart verkondigde met een dikke grijns in The Daily Show dat hij in comedy heaven was beland. Want ja, om Donald Trump als presidentskandidaat kon je eigenlijk maar alleen lachen.

Hoe serieus kon je de eigenzinnige miljardair en reality-tv-ster wel nemen? Hij deed het vooral om zich in de mediaschijnwerpers te plaatsen, concludeerden de commentatoren al snel. Trump zou het niet lang volhouden in een veld van serieuze kandidaten, zo was de overtuiging in de bubbel van politiek Washington.

Maar niemand lacht nog om de kandidatuur van Trump. Al vijf maanden gaat hij aan kop bij de Republikeinen. Deze week brak hij voor het eerst door de 40 procent-barrière en in de landelijke peilingen heeft hij zijn rivalen ver achter zich gelaten.

Ongrijpbaar

Ook deze nacht waren alle ogen gericht op de man met het extravagante kapsel. De Republikeinse presidentskandidaten kruisten voor de vijfde keer de degens in een televisiedebat, dit keer in Las Vegas. Andermaal stonden zijn rivalen voor de zware taak om een antwoord te geven op het ongrijpbare fenomeen Trump.

De miljardair tart de wetten van de politieke zwaartekracht. Hij heeft tal van controversiële uitspraken (zie kader onderaan) gedaan die de campagne van elke andere kandidaat hadden getorpedeerd, maar zo niet voor Donald Trump. Zo pleitte hij vorige week om alle moslims uit de Verenigde Staten te weren. Hij werd scherp veroordeeld door zowel Democratische als Republikeinse leiders, maar 60 procent van de Republikeinse kiezers kan zich wel vinden in zijn voorstel. Hij steeg prompt in de peilingen.

"Het grootste probleem in dit land is politieke correctheid", zegt Trump herhaaldelijk en hij heeft het tot zijn mantra verheven. "Ik heb eerlijk gezegd geen tijd voor politieke correctheid."

Daarin schuilt de kracht van de miljardair. "Hij zegt hardop wat wij denken, maar wat we zelf vaak niet durven uit te spreken", zegt Jeff Moorman, een oud-militair uit Iowa die campagne voert voor Trump. "Hij mag dan wel een miljardair zijn, maar het is alsof hij een van ons is."

Diep wantrouwen

Zijn uitspraken vallen goed bij de groep blanke, doorgaans lager opgeleide kiezers uit de arbeidersklasse. Zij hebben een diep wantrouwen tegen de politieke klasse in Washington en voelen zich totaal in de steek gelaten. Ze hebben niet meegeprofiteerd van de economische groei van de afgelopen jaren en hebben al hun fabrieksbanen zien vertrekken richting China. Ze voelen zich rechts en links gepasseerd door succesvolle nieuwkomers uit Latijns-Amerika en Azië.

Trump appelleert aan de angsten en zorgen onder deze groep kiezers. Veel van zijn uitspraken, zoals over immigratie en moslims, plaatsen hem aan de rechterflank van de Republikeinse partij. Toch is hij niet makkelijk in een hokje te plaatsen. Trump belooft ook Medicare en de sociale zekerheid te beschermen, wat je zijn Republikeinse rivalen niet zo snel hoort zeggen. Maar hij weet dat zijn kiezers daar grote waarde aan hechten.

"De media en de politieke klasse zijn met stomheid geslagen. Ze vinden het niet rationeel dat iemand als Donald Trump het zo goed doet", zegt Moorman. "Maar is een succesvolle zakenman als president van de VS nou zo’n gek idee?"

Op een campagnebijeenkomst in Des Moines, Iowa trekt hij tweeduizend aanhangers. Voor Trumps begrippen is dat relatief weinig; elders in het land trekt hij soms 20.000 kiezers. Maar de sfeer in Iowa is even extatisch. Zijn aanhangers lopen met hem weg. Tirades tegen China, de media, Obama en immigranten kunnen op luid applaus rekenen.

Moorman: "Voor het eerst hebben we een beweging in Amerika die de politieke klasse in twijfel trekt. De politieke klasse luistert niet naar ons, Trump doet dat wel. Deze verkiezingen gaan leiden tot een fundamentele herschikking van ons politieke systeem."

Maar hoe groot zijn de kansen van Trump werkelijk? De landelijke peilingen geven Trump een grote voorsprong, maar de afzonderlijke staten geven een wisselend beeld. Neem het o zo belangrijke Iowa, een conservatieve staat waar de eerste voorverkiezingen plaatsvinden op 1 februari. Hier doet Ted Cruz, vaak een Trump light genoemd, het erg goed en dat is niet voor niets.

"Iowa heeft veel evangelische kiezers die altijd een groot stempel drukken op de voorverkiezingen. Voor hen wegen religie en de vrijheid van geloof zwaar bij het uitbrengen van hun stem", zegt Bob Vander Plaats, de voorzitter van de evangelisch-christelijke belangengroep The Family Leader.

Aanval op geloofsvrijheid

Veel conservatieve christenen vinden de uitspraken van Trump over moslims veel te ver gaan. Zij zien het als een aanval op geloofsvrijheid. Vander Plaats beschouwt Trump nog altijd als "een vriend van de Republikeinse beweging", maar hij ziet niets in een "religieuze test” voor immigranten.

Vander Plaats staat bekend als de kingmaker van Iowa. Zijn stemadvies telt in Iowa. Hij kiest niet voor Trump, maar voor Ted Cruz, de lieveling van de Teaparty en religieus rechts. "Omdat we de eerste staat zijn in de voorverkiezingen, verwachten kiezers dat kandidaten ze persoonlijk komen opzoeken. Hier gaat het om de details en het persoonlijke contact. Het is veel handen schudden, aan keukentafels zitten en kiezers in de ogen kijken."

En daar is Cruz een meester in gebleken en Trump juist niet. De miljardair uit New York arriveert vaak vlak voor een campagnebijeenkomst met zijn privéjet om meteen na afloop weer terug te keren naar New York. Zo niet Cruz. Hij is soms dagen aaneen op campagne en is van plan alle 99 districten van Iowa te bezoeken. Niet onbelangrijk in een staat die de campagnes van kandidaten kan maken of breken.