'Franco's tombe moet weg uit de Valle de los Caído'

• 

  Jessica van Spengen

  Correspondent Spanje en Portugal

Het is precies 40 jaar geleden dat de Spaanse dictator Franco overleed. Een mooi moment, vindt rechter en mensenrechtenactivist Baltasar Garzón, om zijn graftombe te verwijderen uit de Valle de los Caídos. Deze Vallei van de Gevallenen bestaat uit een basiliek die uit een grot werd gehakt.

Elk jaar trekt het monument duizenden toeristen. In de vloer van de kerk liggen in grote tombes de lichamen van Francisco Franco en de oprichter van de Fascistische Falange partij. Rechter Garzón heeft in een brief aan de Spaanse regering gevraagd er een historisch monument van te maken met een informatiecentrum.

Massagraven

De basiliek is omstreden omdat voor de bouw tegenstanders van het regime werden ingezet, die onder slechte omstandigheden moesten werken. Ook zouden er in de grotwanden tienduizenden lichamen liggen van slachtoffers van de Spaanse burgeroorlog. "Die zijn daar zonder toestemming van hun families heengebracht, vanuit allerlei uithoeken in Spanje. Families hebben er recht op hun geliefden daar weg te halen," zegt Garzón.

Baltasar Garzón maakte er zijn levenswerk van, het opkomen voor de mensenrechten in eigen land. Als rechter deed hij jarenlang onderzoek naar de Franco-periode, maar het kostte hem zijn baan. Hij wilde alsnog leden van het regime laten berechten en massagraven uit de Spaanse burgeroorlog laten heropenen.

Gezag misbruikt

Het lukte hem niet omdat dit tegen de amnestiewet in zou gaan die in 1977, na de dood van Franco, werd aangenomen. Daarin werd afgesproken dat politiek gevangenen vrij kwamen en leden van de dictatuur niet vervolgd zouden worden. De bloedige Spaanse burgeroorlog die in 1939 werd gewonnen door dictator Franco lag nog vers in het geheugen en men wilde voorkomen dat er opnieuw een conflict zou ontstaan. Daarom werd er in Spanje gekozen voor een 'transitie', een overgangsperiode naar democratie.

Garzón werd later uit zijn ambt gezet. Hij zou zijn gezag hebben misbruikt om toegang te krijgen tot documenten over de dictatuur. Zelf ontkende hij. Zijn aanhangers zijn er zeker van dat Garzón gestraft werd voor zijn onderzoek naar de dictatuur.

Hitler

Hij gaat nu door als mensenrechtenactivist met een Spaanse wet in de hand die voorschrijft dat alle symbolen die met de Franco dictatuur te maken hebben, verwijderd moeten worden. Zo werden vrijwel alle standbeelden van de dictator weggehaald. Maar er zijn nog altijd straten en zelfs dorpen die verwijzen naar de dictator of zijn medestanders.

De vallei is voor veel slachtoffers nog een doorn in het oog. Waar de twee tombes heen moeten? Garzón haalt zijn schouders op. "Dat kan me weinig schelen."

Hij maakt de vergelijking met Duitsland waar ook geen herdenkingsplek voor Hitler is gemaakt.

Petitie

De ogen van Garzón schieten vuur als hij het over het monument heeft. "Het kan niet zo zijn dat er nooit excuses zijn gekomen voor de slachtoffers, maar dat er wel een monument is om de dictator te eren", zegt Garzón.

De Spaanse regering moet nu reageren op de petitie. Als er geen reactie komt wil Garzón ermee doorgaan tot aan het Europese hof van de rechten van de mens.