'Kanker aantoonbaar in druppel bloed'
Een internationale groep onderzoekers onder leiding van het VUmc heeft een techniek ontwikkeld die het mogelijk maakt met behulp van één druppel bloed kanker vast te stellen.
De methode is beproefd voor zes verschillende kankersoorten en is volgens de onderzoekers zeer geschikt voor vroegtijdige diagnostiek. De techniek was in de onderzoeksgroep in 96 procent van de gevallen betrouwbaar.
Het lijkt ook een bruikbare methode om te bepalen of het om een primaire tumor gaat of een uitzaaiing. Dat werd in 71 procent van de gevallen correct bepaald. De onderzoekers publiceren hun bevindingen vandaag in het blad Cancer Cell. Ze hopen over een jaar of vijf een test ontwikkeld te hebben die ingezet kan worden voor het diagnostiseren van kanker.
Bij het onderzoek zijn ook wetenschappers betrokken van het AMC, het Radboudumc, de Harvard Medical School, het Massachusetts General Hospital in Boston en de Umea Universiteit in Zweden.
RNA
De onderzoekers ontdekten dat bloedplaatjes van kankerpatiënten rna bevatten van hun tumor. Rna-moleculen zijn kopieën van stukjes dna, het erfelijk materiaal. Bloedplaatjes zijn de kleinste cellen in bloed. Ze zorgen voor de stolling van het bloed. Sinds kort is bekend dat ze ook een grote rol spelen bij het groeien van tumoren en het uitzaaien van kanker.
Het rna-profiel van de bloedplaatjes van kankerpatiënten wijkt zodanig af van dat van gezonde mensen, dat het mogelijk is om met behulp van dat rna-profiel een kankerdiagnose te stellen. Verder kan met behulp van het rna-profiel de tumor gekoppeld worden aan het orgaan waar het gezwel is ontstaan. Op grond van de mutaties in het genetisch materiaal van de tumor is het mogelijk te bepalen welke behandeling het kansrijkst is.
Verschillende kankers
Er namen 283 patiënten deel aan het onderzoek. Daarvan hadden er 39 een nog niet-uitgezaaide kanker in een vroeg stadium, 189 een uitgezaaide kanker en 55 waren gezond. In 96 procent van de gevallen werden de 228 kankerpatiënten daadwerkelijk onderscheiden van de gezonde controlegroep.
De testmethode maakte het ook mogelijk om onderscheid te maken tussen de zes verschillende soorten tumoren die bij de groep kankerpatiënten voorkwamen. "En zelfs om verschillende typen tumoren van één kankersoort van elkaar te onderscheiden", zegt onderzoeksleider professor Tom Würdinger.
In een paar gevallen ging het mis. "Drie gezonde donoren reageerden positief voor vier verschillende tumoren", vertelt Würdinger. "We weten nog niet hoe dat kan. Dat zijn we nu aan het uitzoeken met een nieuwe groep van honderd patiënten en gezonde mensen."
De leeftijd van de patiënten in de controlegroep was gemiddeld flink lager dan die van de kankerpatiënten. Würdinger vertelt dat bekeken is of die lagere leeftijd de uitkomsten van het onderzoek kan hebben beïnvloed. "Dat bleek niet echt relevant voor de diagnosestelling", zegt hij.
Vervolgonderzoek
Na het indienen van het vandaag verschenen artikel is de onderzoeksgroep niet gestopt. "Intussen hebben we al een validatiestudie uitgevoerd met 600 kankerpatiënten en honderd gezonde mensen. Die leverde dezelfde resultaten op als die we vandaag publiceren."
Würdinger benadrukt dat het onderzoek nog niet afgerond is. Er is nog wel iets dat misschien roet in het eten kan gooien. In het nu gepubliceerde onderzoek was het doel kankerpatiënten te onderscheiden van gezonde mensen. In een ziekenhuis komen maar weinig gezonde mensen. Artsen zullen dus vaak kankerpatiënten moeten onderscheiden van mensen met een andere aandoening.
Ontstekingen
"We zijn nu bezig een onderzoek op te zetten waaraan 500 kankerpatiënten meedoen en 350 patiënten met allerlei chronische infecties in hun organen, om te zien of onze testmethode ook darmkanker kan onderscheiden van een chronische darmontsteking."
Würdinger verwacht dat de testmethode ook dat examen met goed gevolg zal afleggen. "We hebben al laten zien dat we verschillende soorten kankers kunnen onderscheiden en ook verschillende types van dezelfde kanker. Dan gaat dit ook wel lukken."
Borstkanker
Het definitieve bewijs van de werkzaamheid van de testtechniek wil Würdinger leveren door deel te nemen aan een Amerikaans onderzoek waarin 65.000 vrouwen drie jaar gevolgd worden.
"Van al die vrouwen wordt bloed afgenomen. We weten dat 2 procent van die groep borstkanker krijgt. Ik wil aan het eind van de drie jaar alle bloedmonsters testen die aan het begin genomen zijn en dan vaststellen wie er borstkanker hebben gekregen."
Pluis of niet pluis
De test die Würdinger en zijn team ontwikkelen, is een eerste diagnostisch middel. "Noem het een pluis-of-niet-pluis-test. Als die positief is, ga je traditionele diagnostiek doen om de uitkomst ervan te bevestigen. Pas dan zet je een behandeling in."
Patiënten die door hun huisarts verwezen worden voor een onderzoek naar kanker zouden in de toekomst de test moeten krijgen. Ze hoeven dan alleen een heel klein beetje bloed af te laten nemen. Dat gaat naar een laboratorium waar het bloed bewerkt wordt zodat de bloedplaatjes opgewerkt kunnen worden. Dat kost een dag.
Voor het maken van een rna-sequentie van de bloedplaatjes, het in kaart brengen van het genetische materiaal, zijn nu vier dagen nodig. "Met de nodige tijd voor wat extra armslag kun je binnen twee weken de uitslag hebben."
Kosten
Nu kost dat proces inclusief de verrichte arbeid ongeveer 1000 euro, denkt Würdinger. Maar dat wordt volgens hem minder met het voortschrijden van de techniek, net zoals het hele proces steeds sneller zal verlopen.
Door met deze techniek vast te stellen of iemand kanker heeft en pas daarna dure en tijdrovende en soms belastende diagnostiek als scans en weefselbiopten in te zetten, wordt het onnodige gebruik van die methoden beperkt.