NOS Nieuws

Dwalen door Amsterdam met de citatenkaart

  • Lambert Teuwissen

    Redacteur

  • Lambert Teuwissen

    Redacteur

  • Leesbaar Amsterdam
  • Leesbaar Amsterdam
  • Leesbaar Amsterdam

Een citaat van Jan Cremer meandert als de Stadhouderskade over het papier. "Zomerse dagen in mei. De bomen staan weer in groen. Bij de Heinekenbrouwerij staat een honderd meter lange rij toeristen." Een fragment van Carmiggelt vormt het Vondelpark. Regels uit Woutertje Pieterse geven de Nieuwmarkt aan. Met de kaart Leesbaar Amsterdam kun je in citaten door de hoofdstad dwalen.

"Ik deed dat altijd al", zegt Erik Nieuwenhuis, die de kaart maakte met Louis Stiller en vormgever Yolanda Huntelaar. "Ik kan niet door de Sarphatistraat lopen zonder te denken aan Nescio. Als ik langs de Dappermarkt fiets, denk ik altijd aan ‘domweg gelukkig’. Toen ik in Groningen Nederlands studeerde was Amsterdam een onbereikbaar Walhalla. Ik las de verhalen van Van der Heijden en stelde me voor hoe het zou zijn. Nu loop ik over de Herengracht en denk aan zijn De Gondel in de Herengracht."

Behalve den man, die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter.

Nescio over de Sarphatistraat

Het project ontstond toen Nieuwenhuis een kaart van Sint-Petersburg zag vol literaire citaten. Poesjkin, Gogol, Tsjechov en Dostojevski. "Ik wilde er ook eentje van Amsterdam, maar die was er niet. Toen hebben we besloten samen er zelf een te maken."

Dat was in 2011. Pas deze maand kon Nieuwenhuis het resultaat presenteren. Lachend geeft hij toe dat hij zich heeft verkeken op het project. "Het is een hobbyproject. We dachten dat we klaar zouden zijn na een paar avonden bij elkaar zitten en alles uitleggen. Uiteindelijk zijn we bijna vier jaar verder."

"We hadden in eerste instantie een lege, kale kaart. We hadden veel te weinig citaten verzameld. Toen zijn we hard aan het werk gegaan. Elke keer weer goten we een bak leeg op het bureau van onze vormgever en elke keer had ze weer een ander gat gevonden. Het schoot maar langzaam op. Je blijft heen en weer mailen, vergaderen, kaarten bekijken en verwerpen. Dit is uiteindelijk versie 13.2."

Het eindproduct telt zo’n 450 citaten van 250 schrijvers. De oudste zijn van Bredero en Vondel uit de 17e eeuw. De nieuwste is van de moeder van Arnon Grunberg, nog uit dit jaar. Verder vind je natuurlijk Anne Frank en Harry Mulisch, Kluun en Herman Koch. Maar ook Jacques Brel ("Dans le port d’Amsterdam"), Ian McEwan (Amsterdam) en Albert Camus, die gelijkwaardig naast André Hazes staat op – juist – vakje H6.

In een discotheek zat ik van de week.

André Hazes over de Roxy

"Dat Louis en ik allebei Nederlands hebben gestudeerd, maakte het makkelijker. We wisten dat als we iets zochten over Betondorp, we bij Reve moesten zijn - of Cruijff. Westerpark? F. Starik. Met Grunberg en Heere Heeresma heb je de afdeling Zuid. Sla een willekeurige Carmiggelt open en je komt honderd straatnamen tegen. En er zijn klassiekers die je niet mag missen: Multatuli, Lauriergracht 37; Nescio en de Sarphatistraat. Die moet je hebben."

Sommige delen van de kaart waren moeilijker in te vullen. Bos en Lommer bijvoorbeeld, "een plek waar geen schrijver ooit een woord aan vuil zou maken", aldus het citaat van Carmen Tuybeling dat ze vonden. Dan was het speuren in bibliotheken en digitale archieven.

"Over andere plekken vind je er juist te veel. Over de grachten is heel veel geschreven, over de Dam en het Leidseplein ook. Op een gegeven moment heb je er te veel, die kun je niet allemaal kwijt. Dan moet je keuzes maken."

Mopperen

Door het project leerde Nieuwenhuis ook meer van zijn stad kennen. "Als ik stuitte op een citaat over een plaats die ik niet kende, ben ik gaan kijken. Ik ben naar Zorgvlied gegaan om te zien of er echt ‘Leef!’ op het graf van Ramses Shaffy staat."

Ook ontdekte hij wat men dacht van al die plekken. "Amsterdammers zijn niet altijd even vrolijk over hun stad. Het begint al bij Bredero: ‘’t Is wel een schoone stad, moor ’t volcxken is te vies’. Dat hoort ook wel bij de Amsterdamse mentaliteit, een beetje mopperen. Het zijn ongeveer gelijke delen: eenderde beschrijft neutraal de plek waar ze zich bevinden, eenderde is lyrisch en de rest is uitgesproken negatief. Zoals Jules Deelder, maar dat kun je bij hem verwachten over Amsterdam."

Zak daar je broek van af van al die zeikliedjes over dat Stink-IJ en die graf-Jordaan... Krijgen ze het mond- en klauwzeer met d'r Amsterdam.

Jules Deelder over het IJ

Nu dit project klaar is, dient het logische vervolg zich al weer aan. "We willen eenzelfde kaart van Nederland maken. We zijn nu citaten per provincie aan het verzamelen, van de Wadden tot aan het diepe zuiden. We hebben al een aardig stapeltje citaten liggen."

Nieuwenhuis is ervan overtuigd dat dit project niet weer vier jaar gaat duren. "We zijn positief. Nederland is makkelijker, omdat je niet van elke straat iets hoeft te hebben. Bovendien kennen we het kunstje nu."

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl