Iedere negen minuten een moord, de 'verborgen oorlog' in Brazilië
In geen ander land ter wereld werden vorig jaar zoveel mensen vermoord als in Brazilië. Uit de nieuwste geweldcijfers blijkt dat er in 2014 in totaal 58.000 mensen zijn vermoord. Dat komt neer op een moord per negen minuten.
"Het zijn cijfers die vergelijkbaar zijn met landen in oorlog", zegt de Braziliaanse oorlogsfotograaf André Liohn. "Daarom heb ik de afgelopen drie jaar gezocht naar een antwoord op de vraag of er sprake is van een soort 'verborgen oorlog' in mijn land."
Die zoektocht resulteerde in de tentoonstelling Revogo, die dit weekend openging in São Paulo. De expositie krijgt veel aandacht van Braziliaanse media en schetst een onthutsend beeld van het geweld in de Braziliaanse samenleving.
Oorlogsfotograaf
André Liohn is de enige Latijns-Amerikaanse fotograaf die de belangrijkste prijs voor oorlogsfotografie kreeg. In 2011 werden zijn foto's over de val van de Libische leider Kadhaffi bekroond met de prestigieuze Robert Capa Gold Medal. Liohn deed het afgelopen decennium verslag van veel conflicten wereldwijd. Hij werkte in Somalië, raakte gewond in Libië en in Syrië werd hij gevangen genomen door rebellen.
"Ik besloot precies zo te werk te gaan als ik deed in Afrika of in het Midden-Oosten. Ik probeerde drie jaar lang overal bij te zijn."
Het leverde indrukwekkende foto's op. Een jochie van elf jaar vuurt een wapen af, de vonken spatten er van af. "Dit is de openingsfoto van mijn tentoonstelling. Dat kind werkt voor een drugsbaas en verdient daar goed mee. Hij kan er de huur van betalen en onderhoudt zijn moeder. Bovendien is het een heel avontuurlijk leven. Dat wil toch iedereen: een goedbetaalde, spannende baan." Volgens André Liohn is die wens om te ontsnappen aan een leven in de anonimiteit van armoede een belangrijke oorzaak van het geweld in zijn land.
Het is niet de enige foto van criminele minderjarigen. Op een andere foto zit een jongen op de grond. In zijn hand een veel te groot pistool, op zijn schoot een walkie-talkie. Ook hij zit in de drugshandel. "Ze vroegen of ik hen herkenbaar ging fotograferen", vertelt Liohn. "Dat is aan jullie, zei ik. Een van de jongens had een idee: hij had thuis nog wat maskers liggen. Op deze foto heeft een van hen zo'n masker op."
"Als oorlogsfotograaf in het buitenland hield ik altijd zo veel mogelijk afstand. Maar hier in Brazilië is dat heel moeilijk. Als ik naar Somalië ging, wist ik dat ik daar voor bepaalde tijd zou blijven, dat ik uiteindelijk weer naar huis zou gaan. Maar hier kan ik nooit echt 'vertrekken', want ik ben nu eenmaal Braziliaan. Om een voorbeeld te geven: mijn broer zit in de gevangenis. Als mijn moeder hem wil opzoeken, moet ze een heel vernederende veiligheidscontrole ondergaan. Dat heb ik vaak gezien, ook in Somalië. Maar geen van die vrouwen was mijn moeder."
- André Liohn
Twee agenten vallen een huis binnen van een lid van een van de grootste criminele organisaties van Brazilië - André Liohn
Twee slachtoffers van een schietpartij liggen onder lakens op straat - André Liohn
Een moeder loopt met haar baby door de The mexico 70, een van de grootste favela's van de Braziliaanse plaats Santos - André Liohn
- André Liohn
Bij een brand in een favela, ten zuidoosten van Sao Paulo november vorig jaar, verloren 600 mensen hun huis - André Liohn
Een aan crack verslaafde vrouw. Door haar verslaving is ze in financiële- en sociale problemen gekomen - André Liohn
Een meisje van 10 ligt op straat en hallicuneert na het snuiven van ether, een brandbare en kleurloze vloeistof - André Liohn
De 19-jarige zwangere vrouw van een drugsdealer is vermoord op straat door een rivaliserende drugsbende
André Liohn kwam tot de conclusie dat er in Brazilië geen sprake is van oorlog. "Ik noem het 'chronische delinquentie': dat lijkt op oorlog, maar is toch echt iets anders. In oorlogssituaties is er absoluut geen ruimte meer voor dialoog. Denk aan Syrië, daar is praten echt geen optie meer. Hier in Brazilië wel, er is nog ruimte voor dialoog, de staat functioneert voldoende om de dialoog aan te gaan", denkt Liohn. "Maar vergeet niet: veel landen in oorlog hebben ook zo'n fase van chronische delinquentie doorlopen. Er zijn overeenkomsten."
Wat recht hoort te zijn, is scheef en dat is een emotionele reactie
Het is geen toeval dat veel van die foto's die Liohn in Brazilië maakte, geen rechte horizon hebben. "Wat recht hoort te zijn, is scheef en dat is een emotionele reactie", legt de oorlogsfotograaf uit. Als er een ding duidelijk is, is het wel dat het geweld in Brazilië niet eenvoudig valt te verklaren. Goed en kwaad, dader en slachtoffer, oorzaak en gevolg: het loopt schots en scheef door elkaar.
Een van de foto's van de expositie toont een verlaten kerkhof vol anonieme doden. Slachtoffers, misschien, van het geweld in Brazilië, maar vergeten zijn ze zeker. Verweerde witte kruizen zijn vrijwel overwoekerd door gras en bloemen. Het doet denken aan die openingsfoto van de tienjarige drugshandelaar.
Op de achtergrond van die foto zie je ook weelderige begroeiing, met felgekleurde bloemen. "Het zijn hele ordinaire bloemetjes, zie je echt overal. Ze groeien razendsnel, bloeien dan even op en verwelken kort daarna. Net als die jochies: die groeien heel snel op en sterven al net zo snel."