Door verslaggever Martijn Bink
55 Nederlandse wetenschappers vertrekken morgen naar de Noordpool om onderzoek te doen. In eerste instantie vanuit wetenschappelijke interesse: wat betekent de klimaatverandering voor dit kwetsbare gebied? Maar Nederland heeft ook allerlei economische en strategische redenen om aanwezig te zijn in het Noordpoolgebied. Zeker nu de strijd om de Noordpool op het punt staat om in alle hevigheid los te barsten, met als recentste ontwikkeling het sturen van Russische oorlogsschepen naar de Noordpool.
Vijf vragen over de strijd om de Noordpool:
Van wie is de Noordpool?
De Noordpool is van niemand. Onder internationaal recht is geen enkel land eigenaar. De vijf kuststaten, Rusland, Noorwegen, Denemarken (via Groenland), Canada en de Verenigde Staten hebben elk een economische zone van 200 zeemijl (370 kilometer) vanaf hun kustlijn. Om territorium buiten die zone en dus de Noordpool te claimen, moeten de landen aantonen dat de zeebodem in dat gebied een voortzetting is van het continent. Dat is vastgelegd in het Zeerechtverdrag van de Verenigde Naties.
Wie claimen de Noordpool?
Alle vijf de kuststaten zouden maar wat graag de Noordpool willen inlijven. Want volgens schattingen bevindt 13 procent van de potentiële wereldolievoorraad en 30 procent van de gasvoorraad zich in het Arctisch gebied. De strijd is een nieuwe fase ingegaan. Moskou eist een gebied op van 1,2 miljoen vierkante kilometer. Hetzelfde gebied eisen ook Canada en Denemarken op. De Verenigde Staten houden zich nog enigszins afzijdig. Maar dat komt vooral doordat zij het Zeerechtverdrag van de VN niet hebben geratificeerd.
Wat valt er te halen?
Allereerst zijn er de strategische belangen. Sinds de recent opgelaaide spanningen tussen Oost en West hebben militaire strategen de Noordpool weer in het vizier. Een aantal oude Sovjetbases zijn weer in gebruik genomen. En er worden weer militaire oefeningen gehouden.
Daarnaast zijn er dus de economische belangen. Shell is actief met boringen voor de kust van Alaska. En ook de Russen doen al pogingen om er grondstoffen te winnen. Door het smelten van het zeeijs kunnen die steeds makkelijker uit de grond worden gehaald, is de verwachting. Tot grote zorg van milieuorganisaties, zoals Greenpeace. En doordat er elke zomer minder zeeijs is, komen er nieuwe scheepvaartroutes vrij. Schepen die bijvoorbeeld vanuit Rotterdam via de Noordpool naar Japan varen, snijden een flink stuk af: zo’n 4000 kilometer ten opzichte van de route door het Suezkanaal. Ook daarom wil iedereen een stukje Noordpool.
Wie gaat er winnen?
Op 2 augustus 2007 plantten de Russen een vlaggetje op de geografische Noordpool. Canada en de VS reageerden geprikkeld. Denemarken reageerde uiteindelijk met de eerder genoemde claim. Belangrijk bij die claims is de zogeheten Lomonosov-rug, een onderzees gebergte dat zich uitstrekt van Groenland tot Oost-Siberië. Volgens Denemarken vormt deze bergketen het onomstotelijke bewijs dat de Noordpool Deens is. De Russen claimen op basis van deze Lomonosov-rug precies het omgekeerde: de pool zou Russisch zijn. De zogeheten Commissie voor de Grenzen van het Continentaal Plat (CLCS) gaat zich de komende jaren buigen over de verdeling van de Noordpool. Het kan nog wel een jaar of tien duren voor zij een besluit neemt. En dan nog is de strijd niet voorbij. De uitspraken van de CLCS zijn namelijk niet bindend. De vijf Noordpoollanden zullen alsnog zelf overeenstemming moeten bereiken.
Hoe staat Nederland hierin?
De Nederlandse betrokkenheid bij het Noordpoolgebied kent een lange geschiedenis. Spitsbergen werd in 1594 ontdekt door Willem Barentsz op een tocht naar het noorden. Lange tijd was de belangstelling van Nederland ingegeven door commercie: eerst de walvisvaart en later de steenkoolwinning. Vanuit die historische betrokkenheid was Nederland in 1920 een van de negen landen die samen het Spitsbergenverdrag sloten.
Tegenwoordig is Nederland een actieve waarnemer in de Arctische Raad. En er is permanent een wetenschappelijk station in Ny Alesund op Spitsbergen. Allemaal bedoeld om een vinger in de pap te houden bij toekomstige ontwikkelingen. Vandaar ook dat minister Koenders van Buitenlandse Zaken eind deze maand naar Alaska gaat. Daar wordt op initiatief van de Verenigde Staten een grote conferentie gehouden over het Arctisch gebied. Die is vooral bedoeld om de mogelijk negatieve gevolgen van de snelle opwarming van de Noordpool op de internationale agenda te krijgen.
