Nederland sterk vertegenwoordigd op Ruhrtriënnale

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

Door verslaggever Jeroen Wielaert

De oude kolenhal in Dinslaken speelt zijn eigen rol als zwarte omkadering. Immens en industrieel versterkt hij de beklemming van Accatone, Johan Simons’ theaterbewerking van de film van Pasolini.

Enige tientallen kilometers verderop in Bochum heeft Joep van Lieshout voor de Jahrhunderthalle een bizar dorp laten verrijzen. Het bestaat uit confronterende constructies onder de naam The Good, the Bad and the Ugly.

Het zijn beide treffende Nederlandse onderdelen van de Ruhrtriënnale, de grote kunstmanifestatie in het hart van het zware industriegebied in het westen van Duitsland.

Toneel op industrieterreinen

De Ruhrmetropool is spuuglelijk als regio vol zware industrie en dus een artistieke uitdaging voor de toneelgezelschappen. De lokale overheden doen er alles aan om het overgebleven erfgoed van de ingestorte mijnbouw een nieuwe culturele bestemming te geven.

Voor de nieuwe editie van de Ruhrtriënnale is Nederlander Johan Simons gevraagd als intendant. Met theatergroep Hollandia had hij al menig stuk opgevoerd in oude fabrieksgebouwen. In Duitsland heeft hij ook een grote reputatie.

De voormalige Kohlenmischungshalle in Dinslaken past goed in de geest van Pasolini. "In zijn films gaat het vaak over woestijnen", zegt regisseur Simons. "Volgens Pasolini gaat de mens de woestijn in op zoek naar God, roept tot de hemel, maar die antwoordt niet. Dat is de positie van de mens. Mensen worden nietig in deze hal, zeker met de muziek van Bach. Die geeft ze nog meer nietigheid mee."

Actuele problematiek

Accatone is een werkloze jongeman, omgeven door een hele generatie kanslozen. De film dateert van 1961. De problematiek is onverminderd actueel. "Zeker in het Ruhrgebied met een werkeloosheid van 18 procent", beaamt Simons.

"Pasolini heeft die film ooit gemaakt, omdat hij geïnteresseerd was in het subproletariaat, mensen die geen kans zagen om in het centrum te komen", zegt Simons. "Hij zag daar een groot revolutionair potentieel in. We zien nu hetzelfde ontstaan. Kijk naar alle vluchtelingen. Hier vlak bij is de wijk Lohberg, een van de beruchtste wijken in Duitsland. Er wonen 21 salafisten en acht kinderen die meevechten met IS in Syrië."

Grenzen verleggen

Ook voor Joep van Lieshout gaat het niet om de pure esthetiek. Nooit heeft hij zo veel van zijn werken kunnen samenbrengen als nu in Bochum. Voor het vervoer waren twintig vrachtwagens nodig. Heel nieuw is zijn Domestikator, een hoge, rossige constructie die op het eerste gezicht niet zou misstaan als modern accountantskantoor.

Dan valt op hoe de staande toren tegen de lagere verdieping aanstaat, met twee lange zijarmen. Het is een architectonische verbeelding van de erotische positie die in de volksmond bekend staat als 'op z'n hondjes'. "Voor mij is het een boer met zijn dier", legt Van Lieshout besmuikt uit. "Hij kan dat dier ook begeleiden naar de weide."

Volgens de beeldend kunstenaar wordt door zijn werk de vraag gesteld hoe de mens met de wereld omgaat. "De mens is een slim wezen, in staat om de wereld naar zijn hand te vormen. Daarom hebben we welvaart en cultuur. Daarbij worden ook steeds grenzen verlegd. Is het goed om genetisch te manipuleren, om veel aan robots over te laten? Het is geen dogmatisch verhaal. Ik stel alleen een aantal vragen."