Sjamberloek en allumeuse in vergeetwoordenboek

Door redacteur Lambert Teuwissen

Morgen maakt Van Dale weer het Woord van het Jaar bekend. Balansbandje, gedoogregering en dreigtweet maken allemaal kans om gekozen te worden. Maar als je kijkt naar de lijsten van afgelopen jaar, dan zitten daar veel woorden tussen met een beperkte houdbaarheid. Wie heeft vandaag de dag nog Bokitoproof nodig (woord van het jaar 2007)? Of oeps-gebied, horroropa en smirten?

"Veel van die woorden die nu gehyped worden, zullen over twintig jaar volledig vergeten zijn", stelt Ton den Boon, hoofdredacteur van het Van Dale Woordenboek. Maar ook gevestigde woorden raken in onbruik. Den Boon geeft in zijn nieuwe Verdwijnwoordenboek 750 exemplaren een laatste afscheid.

"Er zit een aspect van nostalgie in, maar de primaire reden is om de rijkdom van de taal te laten zien, van nu maar ook van vroeger." En dus kan de woordliefhebber zijn hart ophalen aan kwips, sjamberloek en allumeuse*.

Snel

"Ik ben er al ontzettend lang mee bezig. Ik heb een jaar of negen geleden een klein boekje over verdwenen woorden gemaakt en ben sindsdien gaan verzamelen. Gewoon, als ik een roman of een oud document lees, maar ook wel in moderne media. Als ik een woord tegenkom, dan knip ik een stukje uit de krant of scan het boek."

Den Boon kan zo bepaalde categorieën aanwijzen die gevaar lopen. "Neem de agrarische sector. Daar is zoveel verandering. Als je in de encyclopedie van 100 jaar geleden kijkt, lees je dat de meekrapcultuur een van de belangrijkste sectoren was in Nederland. Ik denk dat helemaal niemand, zelfs binnen de agrarische sector, nu nog weet wat meekrap is."

"Er staan ook woorden in die te maken hebben met maatschappelijke verschijnselen die niet meer gangbaar zijn, denk aan dienstmeisjes. Toen ik jong was - en ik ben nog niet eens zo oud, 48 jaar - hadden mijn ouders nog een meisje voor dag en nacht, en ik kom helemaal niet uit de hoogste kringen. Dat fenomeen is verdwenen en daarmee ook de woorden, zoals bodenbesteedster en meidenplaag*."

"Het interessante van een verdwijnwoordenboek is dat het kan laten zien hoe snel zo'n ontwikkeling kan gaan. Dertig jaar geleden was dit nog realiteit en nu niet meer."

Wappen

Gek genoeg verdwijnen ook woorden waar we nog wel behoefte aan kunnen hebben. Bedsermoen (bedpreek) is een van de favoriete woorden van Den Boon zelf, een vermaning van een vrouw aan haar man als ze in bed liggen. "Dat is zo'n herkenbaar fenomeen. Het bestaat nog steeds, maar er is geen woord meer voor. Dat vind ik leuke woorden."

Overigens is het niet alleen het Nederlands van Joost van den Vondel dat uitsterft. "Tien jaar geleden werd het wappen gezien als dé toekomst van mobiele telefonie. Een vriend van mij heet Hans Wap en die had wap.nl. Toen hij die site aan KPN verkocht, heeft hij daar een forse keuken aan overgehouden. En nu is wap weg."

Traditie

En al die neologismen van vandaag? Wat is daar het rendement van? "Als we kijken naar welke woorden de 20ste eeuw heeft opgeleverd, dan hebben we het niet over tienduizenden maar misschien over duizenden. Woorden als aids of internet, die echt deel zijn gaan uitmaken van onze samenleving, die zullen ook in de 21ste eeuw nog wel gebruikt worden."

Voor woordenboekmaker Den Boon is de Woord van het Jaar-verkiezing dus een leuke traditie elk jaar, maar voor zijn werk onbruikbaar. "Wij kijken over een periode van twintig jaar, de taalontwikkeling over een wat langere periode."

Misschien dat we dit jaar dan maar moeten stemmen op welke woorden uit 1990 zijn blijven hangen.

Modern Verdwijnwoordenboek - Ton den Boon - Van Dale - ISBN:9789066488960

*

kwips (bn) - ziek of ziekelijksjamberloek (zn) - ongekleed gewaad voor heren binnenshuisallumeuse (zn) - meisje dat door behaagzucht mannen verliefd maakt en zich vervolgens aan hun aanzoek onttrekt (cockteaser)bodenbesteedster (zn) - vrouw die bemiddelt voor dienstmeidenmeidenplaag (zn) - vrouw die erg lastig is voor haar dienstmeiden