Een jaar na MH17: nog steeds vliegen boven conflictgebieden
Een jaar na de ramp met vlucht MH17 boven Oost-Oekraïne vliegen dagelijks nog steeds tientallen passagiersvliegtuigen over oorlogsgebieden. Uit onderzoek van de NOS blijkt dat onder meer het luchtruim boven Mali, Zuid-Sudan en de Sinaï-woestijn niet wordt gemeden. Ook KLM en Air France vliegen daar. Een feit dat ze tot zeer kort geleden krachtig ontkenden.
Na de ramp met vlucht MH17 is besloten om ieder conflictgebied nog eens onder de loep te nemen. Soms werd besloten tot een algeheel vliegverbod, soms tot een hogere vlieghoogte. Ook is een VN-Taskforce opgericht die onderzoekt of er nieuwe regels nodig zijn.
De NOS deed vanaf februari van dit jaar willekeurige steekproeven via de databases van de websites planefinder.net en flightradar24.com. Op die websites zijn actuele vluchten te zien, maar ook vluchten die eerder zijn uitgevoerd, over de hele wereld. Zo is te zien dat ook andere Europese luchtvaartmaatschappijen als Lufthansa en British Airways over de conflictgebieden vliegen.
Sinaï, Zuid-Sudan, Mali
Uit de gegevens blijkt dat KLM er bijvoorbeeld regelmatig voor kiest om over de Sinaï te vliegen. Het gaat om vlucht KL411 naar Dammam in Saudi-Arabië. In de Sinaï vechten het Egyptisch leger en jihadisten. Ook worden daarvandaan raketten richting Israël afgevuurd. En ook over Zuid-Sudan wordt gevlogen, zoals met vlucht KL535 op weg naar Kigali in Rwanda en de KL536 vanuit Entebbe (Uganda). De KL589 vertrekt dagelijks vanaf Schiphol naar Accra (Ghana) en vliegt daarbij over Mali. Retourvlucht KL590 volgt dezelfde route.
Ontkenning
Voor de conflictgebieden wordt een "veilige vlieghoogte" geadviseerd. Zo’n NOTAM (Notice to Airmen) bestond ook voor Oost-Oekraïne ten tijde van de ramp met de MH17. Het toestel van Malaysian Airlines vloog op een veilig veronderstelde vlieghoogte van meer dan 10 kilometer. Na de MH17-ramp nam de luchtvaartsector zich voor niet meer over dit soort conflictgebieden te vliegen. En inderdaad wordt er niet meer gevlogen boven Irak, Syrië en Libië, maar het beleid ten aanzien van Mali, Sinaï en Zuid-Sudan lijkt niet veranderd.
KLM heeft steeds stellig ontkend dat zijn toestellen nog over conflictgebieden vliegen. In februari dit jaar zei KLM-topman Pieter Elbers in een interview met de NOS dat KLM niet over conflictgebieden vliegt, zoals de Sinaï-woestijn: "We vliegen niet over deze delen. En over Mali vliegen we bijvoorbeeld ook niet."
Risico-afweging
Maar kort ervoor, daarna en ook nog recentelijk heeft de KLM boven de Sinaï gevlogen. Partner Air France vliegt op weg naar Ivoorkust structureel over Mali (AF 702). Vorige week schreef een KLM-woordvoerder in antwoord op nieuwe vragen van de NOS nog: “Wat het overvliegen over de Sinaï-woestijn en Mali betreft: KLM vliegt nog steeds niet over deze gebieden”.
Toen de NOS de KLM vervolgens confronteerde met concrete vluchtdata, gaf een woordvoerder toe dat de vluchten wel degelijk worden uitgevoerd, maar op veilige hoogte: “Net als anderen maak je een risico-assessment. Dat is van veel factoren afhankelijk. Over Sinaï vliegen we alleen met inachtneming van wat er in een NOTAM staat". En ten aanzien van Zuid-Sudan: "Voor Zuid-Sudan geldt dezelfde procedure als voor de Sinaï-woestijn. KLM vliegt daar net als andere gerenommeerde luchtvaartmaatschappijen met inachtneming van de geldende NOTAM. Hier vliegt KLM boven de grens van 26.000 voet die de NOTAM aangeeft."
Wij weten nu dat er gevaarlijke routes zijn en dan moeten we nu zeggen: dit willen we niet.
Wapens
Tweede Kamerlid Martijn van Helvert (CDA) vindt dat na de MH17-ramp alle risico's moeten worden vermeden. "We hebben een verschrikkelijk ongeluk achter de rug, waarbij een vliegtuig is neergeschoten boven een conflictgebied, waar we ook dachten dat er niets aan de hand was. Als je nu weet dat het gevaarlijk is, moet je zorgen dat het niet meer gebeurt. Wij weten nu dat er gevaarlijke routes zijn en dan moeten we nu zeggen: dit willen we niet."
Kamerlid Wassila Hachchi (D66): "Wij willen dat staatssecretaris Mansfeld in elk geval zo snel mogelijk op nationaal niveau deze zaken op orde heeft. Volledige informatie, ook van inlichtingen- en veiligheidsdiensten, moet beschikbaar zijn voor diegenen die de vliegroutes bepalen. En vliegmaatschappijen moeten helder zijn over hun vluchtroutes - en niet schimmig doen zoals blijkbaar de KLM, die pas na lang doorvragen toegeeft wel degelijk over conflictgebieden te vliegen."
Volgens luchtvaartdeskundige Benno Baksteen is de natuurlijke neiging van een luchtvaartmaatschappij om te zeggen dat veiligheid nummer 1 is. "Maar dat kan natuurlijk helemaal niet. Het gaat bij het bepalen van een route altijd om een afweging. Als je omvliegt, kan je extra brandstof meenemen, maar dan moet je passagiers laten staan. En dan wordt een vlucht duurder. Een vlucht moet betaalbaar zijn."
In die afweging wordt meegenomen welke wapens er in het gebied aanwezig zijn. Baksteen: "Stel dat in een gebied alleen kleine wapens met een beperkte reikwijdte voorkomen, zoals manpads. Dan wordt het heel overdreven om daar niet te vliegen. Je moet er toch een beetje een rationele afweging voor maken. En daar moet je ook niet te geheimzinnig over doen."
Vragen of tips? Mail naar Michael de Smit of Jikke Zijlstra.