Het wordt langzaam stil rond al-Qaida

• Hans Brom

  Buitenlandredacteur

Door buitenlandredacteur Hans Brom

Ooit beheersten ze het nieuws. Maar de tien jaar geleden nog algemeen gevreesde al-Qaida lijkt wat ingedut de laatste tijd. Bijna alleen als er een kopstuk wordt omgebracht, verschijnt er een berichtje in de kranten. Zo werd vandaag bevestigd dat de leider van al-Qaida op het Arabisch schiereiland, Nasir al-Wuhayshi, is gedood door een Amerikaanse drone.

Alleen het aan al-Qaida gelieerde al-Nusra in Syrië is nog een tegenstander van formaat.

Was de dood van Osama bin Laden het breekpunt? Waren het de westerse geheime diensten die al-Qaida de nekslag gaven? Of heeft Islamitische Staat de fakkel overgenomen? Het is allemaal waar, in meer of mindere mate.

Om te beginnen is het moeilijk om er precies de vinger achter te krijgen wat er speelt achter de schermen. Al-Qaida is bij uitstek een geheim genootschap, waar ze wel weten hoe je iemand om de tuin kan leiden.

Losse cellen

Ook is het lastig iets meer te weten over een organisatie, die werkt met los van elkaar opererende cellen. Het was een oproep van Bin Laden zelf, om kleine zelfstandige groepen op te richten om het Westen met aanslagen in het hart te raken.

Al-Qaida betekent 'de basis' in het Arabisch en dat is wat de organisatie wil zijn: een praktisch en ideologisch platform waar anderen gebruik van kunnen maken om het hogere doel te bereiken.

Natuurlijk is het ook de opkomst van Islamitische Staat, die al-Qaida als het ware uit de markt drukt. Het is de nieuwe generatie die het overneemt van de vorige.

Mannen op leeftijd

Het leiderschap van al-Qaida bestaat uit mannen op leeftijd. Als ze al niet zijn vermoord met een Amerikaanse drone of tijdens een militaire actie.

Van de oorspronkelijk top-10 is eigenlijk alleen nog Ayman al-Zawahiri in leven. Maar hij is meer de ideoloog dan een bommenlegger.

Het navrante is, dat de dood van al die kopstukken IS in de kaart speelt. Als de oude generatie uit de weg is geruimd, komt er ruimte voor een nieuwe. En die nieuwe generatie sluit zich over het algemeen aan bij Islamitische Staat. IS trekt de jeugd vooral via internet, met een gelikte digitale glossy en professioneel gemaakte propagandafilmpjes.

Erop uit

Is het gevaar van al-Qaida geweken? Niemand die het weet, mogelijk ook de geheime diensten niet. IS lijkt de betere organisatie van de twee. Houden al-Qaida-leden zich schuil in duistere achterkamers, IS gaat erop uit en verovert een belangrijk stuk van Irak en Syrië.

Als rijke oorlogsbuit zijn er de olie-inkomsten van de bronnen in het gebied. En met de grote hoeveelheid Amerikaanse wapens, die het vluchtende Iraakse leger achterliet, stellen ze ook militair heel wat voor.