Zaagje redde gevangene kamp Westerbork

Het is te danken aan een zaagje dat Sonja Wagenaar-van Dam de Tweede Wereldoorlog overleefde. Als jonge Joodse vrouw (1918) uit Amsterdam komt ze na diverse onderduikadressen in kamp Westerbork terecht, maar ze weet te ontsnappen.

Het is vandaag zeventig jaar geleden dat dit 'doorgangskamp' door het Canadese leger werd bevrijd. Tussen 1942 en het einde van de oorlog hebben hier 107.000 mensen vastgezeten. Het merendeel is in 93 treintransporten naar concentratiekampen in Duitsland en Polen vervoerd en daar gedood.

Zo komt ook mevrouw Wagenaar in een wagon terecht. Ze is in het gezelschap van een mede-gevangene die in Westerbork timmerman was geweest en een zaagje uit de werkplaats had gesmokkeld.

Bumper

"Meteen toen de deuren dichtgingen begonnen twee mannen een gat in de wand te zagen." Anderen in de wagon reageerden panisch", zei mevrouw Wagenaar in 2010 in een video-opname gemaakt door Herinneringscentrum kamp Westerbork . "Maar wij vonden dat we het recht hadden om ons leven te redden."

Zo komt ook voor mevrouw Wagenaar het moment dat ze in de rijdende trein uit het gat kruipt. "Ik kwam op een bumper terecht en wist niet wat ik moest doen. De rails zag ik onder mij wegvliegen."

Ze kon daar niet blijven zitten, want de volgende wilde naar buiten. "Sonja, zei hij, je moet eraf. Maar hoe? Uiteindelijk heb ik een duik genomen, net als in het zwembad."

Mevrouw Wagenaar komt op haar buik tussen de rails terecht. "Ik hoorde de trein over me heen ratelen."

De ontsnapping was gelukt, maar hoe moest het verder? "Ik ging naar een spoorwegman toe met de vraag of hij me kon helpen. Maar hij zei 'nee' en holde weg. Gek hé, dat beeld vergeet ik nooit."

Angstige momenten

Een jongen die op haar afkwam, bracht mevrouw Wagenaar voorlopig in veiligheid. "Je kunt wel bij ons in de schuur blijven, zei hij. Dat heb ik toen gedaan."

Via de schuur en een onderduikadres bij Zwolle komt mevrouw Wagenaar tegen het einde van de oorlog terecht in Drachtstercompagnie. Tussen haar ontsnapping uit de trein en de bevrijding maakt ze opnieuw angstige momenten door.

Maar als een van de 5000 overlevenden van Westerbork kan mevrouw Wagenaar in 1945 in het Friese dorp de Canadese bevrijders verwelkomen. Mevrouw Wagenaar overleed drie jaar geleden.