Late Rembrandt concurrentie voor Nachtwacht

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

Door Jeroen Wielaert

De Nachtwacht is ongetwijfeld het beroemdste schilderij van Rembrandt, maar de schilder heeft later minstens zo interessant werk geleverd: experimenteel, gedurfd, weg van de gangbare stijlen.

De permanente publiekstrekker krijgt volgende week voor een paar maanden concurrentie van schilderijen en tekeningen die de legendarische Hollandse meester op oudere leeftijd maakte. Rembrandt zelf heeft ze nooit bij elkaar gezien. Het Rijksmuseum toont ze allemaal in de expositie Late Rembrandt.

Bij binnenkomst vallen direct zijn zelfportretten op. Rembrandt had niet de behoefte om zichzelf te schilderen als een jonge god. Na de Nachtwacht had hij ellende genoeg meegemaakt. Hij had dierbaren verloren en al zijn geld er doorheen gejaagd. Hij penseelde zijn eigen neergang: de pafferigheid, de rimpels.

"Als een Keith Richards, een Rolling Stone met doodsverachting", zei museumdirecteur Wim Pijbes al eerder in een vooruitblik. "Hij was genadeloos, ook voor zichzelf", observeert conservator Gregor Weber, met een blik op de Rembrandt-selfies, bijeen in Amsterdam.

Anders dan Vincent van Gogh liet Rembrandt geen persoonlijke ontboezemingen na om te bundelen in een boek. In plaats daarvan drukte hij zich uit in zijn werk. "Het is de Rembrandste Rembrandt", zegt Weber, de specialist die in Kassel al eerder tentoonstellingen over hem maakte.

Moderne kunstenaar

De expositie was eerder te zien in The National Gallery in Londen en kreeg lovende kritieken. Rembrandt wordt nooit vervelend, is de gedachte. Pijbes hoopt een nieuwe generatie te interesseren voor de rock ’n roll die de schilder na de Nachtwacht nastreefde.

"Hij was beslist een moderne kunstenaar", zegt Weber. "In de negentiende eeuw werd hij gezien als een genie, los van de wereld. Rembrandt reageerde op de klassieken. Hij kende Titiaan, diens losse stijl. Dat wilde hij nog beter doen. Zo drukte hij zijn stempel op de kunstproductie van zijn tijd.

Hij bleef een belangrijke kunstenaar. Rijke mensen en instituten wilden door hem worden geportretteerd. Daarom hebben wij hier de textielkeurders, De Staalmeesters. Hij zat niet verstopt in een hoekje van de Jordaan, als een miskend genie. Hij was beroemd tot in Italië. In zijn dagen werd er veel over hem geschreven, voor en tegen hem. Hij was ‘wonder van de eeuw’, maar ook ‘de eerste ketter in de schilderkunst’."

Naer 't Leven

Late Rembrandt is een compacte tentoonstelling, in een klein aantal zalen, maar met een groot aantal thema’s zoals experimentele techniek, innerlijke strijd, verzoening en naer ’t leven.

Dat laatste thema laat Rembrandt zien op zijn waarachtigst. Daar wordt hij een realistische reporter, met tekeningen naar waarheid, zonder opsmuk. Wat hij zag, kwam in rauwe schetsen op papier. Het is mooi van lelijkheid, ver voor die betiteling modieus werd.

Weber: "Rembrandt was geïnteresseerd in het dagelijks leven. In de kunst ging het destijds om idealiseren, de dingen mooier maken. Dat interesseerde hem niet. Hij wilde laten zien hoe het echt was. Daarom was hij niet modieus en blijft hij belangrijk voor nu."