Heel Friesland bakt zijn eigen oranjekoek
- NOS / Pauline Broekema
Om 02.00 uur begint voor bakker Johannes Huizenga in het Friese Menaldum de werkdag - NOS / Pauline Broekema
Johannes Huizenga bekijkt de stand van het deeg - NOS / Pauline Broekema
Het glazuur voor de oranjekoek - NOS / Pauline Broekema
Johannes spuit volgens een honderd jaar oud patroon de oranjekoek op - NOS / Pauline Broekema
Het brood kan uit de oven - NOS / Pauline Broekema
Het brood is klaar om naar de winkel te worden gereden - NOS / Pauline Broekema
Johannes Huizenga bakt op dezelfde manier als zijn vader en grootvader dat deden - NOS / Pauline Broekema
Johannes bij de bakblikken: "Ze zijn al heel oud, en loodzwaar. Maar ze bakken als de allerbeste." - NOS / Pauline Broekema
Het enige dat nog ontbreekt aan de oranjekoek is de garnering - NOS / Pauline Broekema
De oranjekoek van Huizenga is er in twee variaties: met garnering van crème en, zoals deze, van slagroom - NOS / Pauline Broekema
Een grote versie van de oranjekoek. De koek dankt zijn naam aan de oranje snippers die traditioneel op de koek werden aangebracht - NOS / Pauline Broekema
In de vitrine in de honderd jaar oude winkel in Menaldum staat oranjekoek altijd op voorraad
Door verslaggever Pauline Broekema
De zondag is de moeilijkste dag voor bakker Johannes Huizenga (60) uit Menaldum, een dorp met 2000 inwoners tussen Franeker en Leeuwarden. Dan moet hij weer beginnen aan die loodzware reeks werkdagen die in het holst van de nacht beginnen.
We lopen een nachtje mee. Als we aankomen wijst de torenklok naast de bakkerij iets voor 02.00 uur aan. Huizenga knipt het licht aan. Hij doet alles in zijn eentje, werkt razendsnel. Zijn vader en grootvader hadden bakkersknechten. "Het is belangrijk dat je tempo houdt", legt hij uit. Brooddeeg draaien, het deeg op tijd de rijskast in, bakken. En tussendoor maken waarvoor we vooral kwamen: de oranjekoek.
Ik heb wel eens iets anders geprobeerd maar kom toch altijd hier weer op uit.
Huizenga heeft de bodem voor de koek al klaarstaan. Een koekgebak is het, besmeerd met roze glazuur. "Dat het oranjekoek heet, heeft er mee te maken dat er vroeger vaak oranje snippers in verwerkt werden." De koek is onlosmakelijk met de Friese identiteit verbonden. Als er iets te vieren valt hoort daar het zware gebak bij.
De uitvoering verschilt van bakker tot bakker. Die van Huizenga heeft al drie generaties lang het kenmerkende ronde chocolaatje. De versiering die hij met crème of slagroom aanbrengt, is het handschrift van de bakkersfamilie Huizenga. "Ik heb wel eens iets anders geprobeerd maar kom toch altijd hier weer op uit."
Leegloop van het platteland
Fotografe Tryntsje Nauta - zelf opgegroeid met de oranjekoek - was gefascineerd door het verschijnsel. Steeds meer warme bakkers verdwijnen door de leegloop van het platteland en de opkomst van fabrieksgebak dat wordt verkocht in de supermarkten. "En daarmee verdwijnt dat van generatie op generatie doorgegeven patroon", zegt ze.
Ze wilde vastleggen wat er nog is en ging langs bij 93 warme bakkers, waaronder enkele buiten de provincie. Dat zijn meestal bakkerijen van Friezen in den vreemde.
Ik koester dit project. Het is, zou je kunnen zeggen, een antropologisch werk.
De foto's maakte ze ter plekke in een mini-fotostudio in haar bestelbusje. De oranjekoeken, in slagroom en crème uitvoering, zijn gebundeld in een lijvig standaardwerk: Oranjekoek.
Ook is er een paperback-uitvoering. "De encyclopedie van de oranjekoek", noemt ze het zelf. Steven Sterk van uitgeverij Bornmeer kreeg steun van enkele fondsen: "Ik heb de blaren op mijn tong gepraat om het te kunnen uitgeven. Ik koester dit project. Het is, zou je kunnen zeggen, een antropologisch werk."
Fries vlaggetje
De uitvoeringen van de koek variëren. Er zijn bakkers die moderne elementen aan de garnering toevoegen. Flinterdunne chocolade en verse vruchten. Anderen gebruiken de traditionele gekonfijte vruchtjes of gaan zich te buiten aan barokke slagroomdecoraties en hebben lak aan een overdosis calorieën. In toeristengebieden krijgt de koek vaak een Fries vlaggetje.
De oranjekoek van de warme bakker heeft het moeilijk. Aan de rand van Menaldum staat sinds enkele jaren een supermarkt waar ze brood en gebak verkopen. Dat heeft Huizenga wel degelijk gemerkt aan zijn klantenbestand. Net als het feit dat er nogal wat gezinnen wegtrekken.
Hij is nu 60 en wil het graag nog een jaar of zeven volhouden. Geen van zijn vier kinderen heeft interesse in het bakkersvak. "Hoe het daarna gaat met de bakkerij zien we wel", zegt hij nuchter. Hij is niet de enige in de provincie die zonder opvolging zit. Er zullen, is de verwachting, de komende jaren nogal wat warme bakkers verdwijnen.
Jullie willen er vast wel iets lekkers bij.
Zijn vrouw en zuster rollen de stellingen met vers brood de winkel in. Hij gaat naar bed. Hij wijst ons de weg naar het koffieapparaat. "En jullie willen er vast wel iets lekkers bij." Hij brengt het zelf. Op een schoteltje met een vorkje. Zijn versie van de oranjekoek. En voor de zekerheid prijst hij hem nog even aan: "Het is", zegt hij plechtig, "de allerbeste van de provincie".