'Lone wolves grootste gevaar'

Sinds afgelopen maandag worden potentiële doelwitten in Nederland, zoals winkelcentra en grote treinstations, extra beveiligd. Hoe zinvol is dat eigenlijk?

Volgens NOS-justitie-expert Robert Bas is de beslissing om extra te gaan surveilleren vrijdag al genomen, dus nog voor de aanslagen in Canada. "Het heeft vooral te maken met de onrust en dreiging die er is in andere landen die net als Nederland, in de coalitie tegen IS zitten", zegt Bas. "Het gaat om zowel zichtbare als onzichtbare maatregelen, dus je zult er niet altijd iets van merken."

Volgens Bas zijn het vooral de zogeheten lone wolves die terrorismebestrijders angst aanjagen. "Dat zijn mensen die in hun eentje een aanslag plegen, met een auto of met een vuurwapen." Concrete aanwijzingen hiervoor zijn er niet maar vorige week was er al wel extra bewaking bij Joodse doelen.

Volgens terrorisme-expert Jelle van Buuren van het Centre for Terrorism & Counterterrorism zijn die eenlingen heel moeilijk vroegtijdig op te sporen. "En het is voor een overheid onmogelijk om mensen van wie je vermoedt dat ze radicaliseren 24 uur per dag in de gaten te houden. Dat kost ongelooflijk veel mankracht. Daarom moet je kiezen wie je wel en wie je niet observeert."

Aanslag

Het innemen van een paspoort voorkomt volgens hem alleen het vertrek van een verdachte. Maar, zo vraagt Van Buuren zich af, "als die persoon in Nederland verder radicaliseert, neemt de kans op een aanslag in ons land dan juist niet toe?"

Ook criminologe Fiore Geelhoed van de Vrije Universiteit in Amsterdam heeft haar twijfels bij de effectiviteit van het innemen van paspoorten. "Daarmee plaats je deze mensen juist buiten de samenleving. En wat gebeurt er daarna met ze?", vraagt ze zich af.

"Met alleen het afpakken van hun paspoort, pak je hun ideeën nog niet af. Misschien voed je die daardoor juist wel."

Een duidelijk antwoord is hierop niet te geven, maar de vraag houdt wetenschappers bezig. "Het zal moeten blijken in de praktijk of zo'n maatregel effectief was", zegt Van Buuren.

Bekende lone wolves

Wie: Anders Breivik (32), Noorwegen
Aanslag: Juli 2011. Een bom in Oslo en een schietpartij op Utøya
Slachtoffers: 77

Breivik handelde vanuit een ideologische weerzin tegen de islam. Hij was jarenlang bezig met de voorbereidingen van zijn aanslagen. Volgens zijn eigen verklaringen maakte hij onderdeel uit van een geheime organisatie, de Tempeliers, die zich laten inspireren door de kruistochten.

Wie: Volkert van der Graaf (32), Nederland
Aanslag: Mei 2002. Een schietpartij op het Media Park in Hilversum
Slachtoffer: Pim Fortuyn

Van der Graaf was al bekend als milieu- en dierenactivist, maar hij had geen strafblad. Hij zag de opkomst van de rechtse Fortuyn als een "groeiend gevaar voor de samenleving, met name voor kwetsbare groepen als asielzoekers, moslims en mensen met een uitkering".

Wie: Tristan van der Vlis (24), Nederland
Aanslag: April 2011. Een schietpartij in een winkelcentrum in Alphen
Slachtoffers: 6 en de dader zelf

Van der Vlis had geen strafblad, maar zat wel in een psychiatrisch hulptraject en had tweemaal eerder een zelfmoordpoging gedaan. Hij was lid van een schietvereniging. Hij liet een afscheidsbrief achter maar daaruit komt geen duidelijk motief naar voren. Aangenomen wordt dat hij een aversie had tegen God. Tristan groeide op in een streng religieus gezin.

Wie: Mohammed B. (26), Nederland
Aanslag: November 2004. Schiet- en steekpartij
Slachtoffers: Theo van Gogh

Mohammed B. is verbonden aan de Hofstadgroep. Op het lichaam van Van Gogh laat hij een brief achter waarin hij Tweede Kamerlid Hirsi Ali bedreigt vanwege "haar kruistocht tegen de islam". Volgens eigen verklaringen deelde B. zijn plannen voor de moord op Van Gogh met niemand en handelde hij alleen. Op dit moment loopt er een nieuw onderzoek naar de moord. Vermoed wordt dat B. toch handlangers had.

Wie: Mohammed Merah (23), Algerije
Aanslag: Maart 2012. Aanslagen in Toulouse in Frankrijk
Slachtoffers: 7 en de dader zelf

Op opnames van onderhandelingen met de politie vertelt Mohammed Merah over al-Qaeda waar hij lid van zou zijn, zijn reizen naar Afghanistan en Pakistan en zegt hij dat hij nog lang niet klaar is met moorden. Vóór de aanslagen staat hij al op een zwarte lijst van Amerikaanse autoriteiten. Na de aanslagen verschuilt Merah zich zwaar bewapend in zijn huis. Na dertig uur onderhandelen wordt hij doodgeschoten door de politie.

Wie: Richard Reid (28), Engeland
Aanslag: December 2001. Poging tot opblazen vliegtuig tussen Parijs en Miami
Slachtoffers: Geen

Reid heeft vóór de aanslagen al een flink strafblad vanwege kleine overvallen en mishandelingen. Hij bekeert zich op zijn 23ste tot de islam. Later radicaliseert hij en bezoekt hij een trainingskamp in Afghanistan. Hij bekent na zijn mislukte aanslag met een bom in zijn schoenzool. In de rechtbank zegt hij een vijand van Amerika en een volger van Bin Laden te zijn. Reid opereerde alleen, maar aangenomen wordt dat hij wel op bevel van al-Qaeda handelde.