Een kijkje achter de schermen van de rechtspraak

Door verslaggever Mattijs van de Wiel

Het strafrecht in Nederland werkt niet zoals het zou kunnen functioneren. Verdachten moeten te lang wachten op hun vonnis. Dat is een van de gevolgen van de manier waarop het strafproces is georganiseerd. Rechters hebben te weinig grip op hun zaken.

Dat zegt raadsheer Rinus Otte van het gerechtshof in Arnhem. Hij schreef een opmerkelijk boek over de organisatie van het strafproces, dat morgen verschijnt. Het is uitzonderlijk dat een rechter hierover naar buiten treedt.

Otte is al 15 jaar rechter en hij is hoogleraar 'organisatie van de rechtspleging'. Hij schrijft over zijn eigen ervaringen in de gerechten waar hij actief was, als rechter en als bestuurder.

Wat hij vertelt over de gang van zaken achter de schermen van de paleizen van justitie is soms onthutsend. Er is weinig arbeidsvreugde en er wordt heel veel geklaagd, over de werkdruk, de roosters en over promoties. Het achterliggende probleem is de spanning en het wantrouwen tussen rechters en rechtbankbestuurders.

Feedback

De omgangsvormen verruwen. Er is weinig feedback en er zijn amper mogelijkheden om rechters die niet functioneren, terug te fluiten of bij te sturen. Ze zijn namelijk voor het leven benoemd.

Rechters beroepen zich vaak op hun onafhankelijkheid, het zijn van de derde staatsmacht. Volgens Otte doen ze dat vooral als hun eigen belangen op het spel staan. Ook hebben ze grote moeite met wat Otte noemt "de afnemende aureool van de rechterlijke macht".

Kritiek op de rechterlijke macht is er de afgelopen tijd vaker geweest. Wat dit boek bijzonder maakt, is dat voor het eerst een lid van de rechterlijke macht zelf een boekje open doet.

Appelmoes

Ook Otte heeft kritiek. Volgens hem kunnen sommige rechters bepaalde zaken maar beter niet behandelen, "omdat ze het overzicht en het doorzettingsvermogen missen en uiteindelijk van de zaak appelmoes maken".

Volgens Otte moet we het doen met "een doorsnee gebrekkig opererende rechter in de zittingszaal".

De raadsheer noemt zichzelf nadrukkelijk geen klokkenluider. De kwaliteit van de rechtspraak is goed, zegt hij, maar de organisatie van het strafrecht kan beter. Dat is de reden dat hij dit boek heeft geschreven.

Groei

Achter al die spanningen op de werkvloer schuilt een organisatorisch probleem. Het aantal rechters en het aantal zaken is de laatste jaren explosief gegroeid. Daarom is de organisatie gebureaucratiseerd en gestandaardiseerd.

Net als in de gezondheidszorg en in het onderwijs zorgt dat voor onbehagen bij de mensen die het werk doen. Rechters hebben het gevoel dat ze geen grip hebben op hun zaken. Ze organiseren niet meer zelf hun processen.

Uitgesteld

Een praktisch gevolg daarvan is dat verdachten soms te lang op hun vonnis moeten wachten. Rechters krijgen pas een paar dagen voor de zitting het strafdossier op hun bureau. Ze komen er dan te laat achter dat er bijvoorbeeld nog een getuige moet worden gehoord.

Op de zitting wordt de zaak dan niet behandeld, maar soms met maanden uitgesteld. Otte noemt dat een blamage, omdat verdachten recht hebben op een spoedige afhandeling van hun zaak.

Die vertragingen hebben ook financiële gevolgen voor de gerechten, die met een permanente worsteling bezig blijken te zijn om de begroting rond te krijgen. Rechtbanken en gerechtshoven worden betaald per uitspraak, ongeacht of er een of meerdere zittingen zijn geweest. Als een zaak moet worden uitgesteld, gaat er zittingstijd verloren en is de voorbereiding voor niets geweest.

Kritiek

Niet al zijn collegarechters zullen blij zijn met dit boek, verwacht Otte, ook al zijn in de beschreven voorbeelden de namen veranderd.

Rechters kunnen moeilijk omgaan met kritiek. Otte noemt het "een achterblijvende organisatie, die zich niet erg bekommert om haar slechte naam in de buitenwereld en waar men onderling tegen elkaar aankruipt en het eigen gelijk bevestigt".

Oplossingen

Toch voelde hij het als zijn plicht om een steen in de vijver te gooien. Hij draagt in het boek oplossingen aan om die organisatie te verbeteren, om de wachttijden te verkorten en om het vak te versterken. Hij hoopt dat dit boek "de rechterlijke macht zal dwingen om naar oplossingen te zoeken".

Rinus Otte - De nieuwe kleren van de rechter. Achter de schermen van de rechtspraak – Uitgeverij Boom – ISBN: 9789461051127