Antillen: wat er verandert

De Nederlandse Antillen bestaan niet meer. Vijf jaar geleden werd het proces voor een nieuwe staatkundige herstructurering ingezet. Aanleiding was onder andere de slechte financiële positie van de Nederlandse Antillen. Na volksraadplegingen op alle eilanden, werd tijdens de Ronde Tafel Conferentie van Curaçao op 15 december 2008 het besluit genomen tot opheffing.

De Nederlandse Antillen, bestaande uit Curaçao, Bonaire, Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba, maakten tot middernacht lokale tijd samen met Nederland en Aruba deel uit van het Koninkrijk der Nederlanden. De staatkundige relatie tussen de drie landen is vastgelegd in het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Hierin staat waarover de landen wel of niet zelf beslissen en hoe ze samenwerken.

Met instemming van de drie landen is het Statuut aangepast en zien de veranderingen er als volgt uit:

- Curaçao (142.000 inwoners) en Sint Maarten (37.000 inw.) gaan vanaf 10 oktober 2010 verder als zelfstandige landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Aruba kreeg deze status al in 1986. De autonome landen zijn voortaan verantwoordelijk voor hun eigen landsbestuur en wetgeving. Nederland houdt financieel toezicht op beide landen en blijft verantwoordelijk voor defensie en buitenlandse zaken.

- Bonaire (13.000 inw.), Sint Eustatius (2900 inw.) en Saba (1700 inw.) worden bijzondere gemeenten (officieel: 'openbare lichamen') van Nederland. Op de zogenoemde BES-eilanden wordt geleidelijk de Nederlandse wetgeving ingevoerd. Wel is in het Statuut geregeld dat voor deze eilanden regels kunnen gelden die afwijken van wat in de rest van Nederland geldt. Hete hangijzers zijn bijvoorbeeld de Nederlandse regels rond abortus, euthanasie en het homohuwelijk.

Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat dus voortaan uit vier landen: Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

Eigen regering

In de nieuwe bestuurlijke structuur wordt de eigen regering van de Nederlandse Antillen, die zetelt in Willemstad op Curaçao, opgeheven. Ook de Staten van de Nederlandse Antillen, vergelijkbaar met de Tweede Kamer, houden op te bestaan.

Curaçao en St. Maarten krijgen nu ieder een eigen regering, volksvertegenwoordiging en wetgeving. De voormalige eilandsraden, vergelijkbaar met Nederlandse gemeenteraden, verdwijnen.

Bonaire, Sint Eustatius en Saba houden twee overheden: de Nederlandse overheid en de lokale overheid. Nederland heeft tijdelijke ambtenaren gestuurd om de Rijksdienst Caribisch Nederland op te bouwen. Zaken als politie, brandweer, belastingheffing, uitkeringen, volksgezondheid en onderwijs komen bij de Nederlandse overheid te liggen.

De lokale overheid staat onder controle van eigen volksvertegenwoordigers, de Eilandsraden. Het is de bedoeling dat beide overheden nauw samenwerken.

Gevolgen

- Inwoners van de BES-eilanden gaan betalen met de Amerikaanse dollar. De Antilliaanse gulden verdwijnt daardoor. Sint Maarten en Curaçao willen een eigen munt die gekoppeld is aan de dollar. Aruba behoudt de eigen florint.

- De inwoners van de BES-eilanden krijgen stemrecht voor de Tweede-Kamerverkiezingen.

- De Antillen hebben in de Europese Unie nu nog de status van 'landen en gebieden overzee' (LGO). Mogelijk wordt de status van de nieuwe bijzondere gemeenten Bonaire, Sint Eustatius en Saba gewijzigd in 'ultraperifere regio'. De drie eilanden zullen in eerste instantie geen onderdeel worden van de EU.

Vijf jaar na de toetreding tot het Nederlands staatsbestel zal de verhouding tussen de EU en de eilanden opnieuw worden bekeken. Inwoners van de nieuwe landen Curaçao en Sint Maarten behouden, net als die van de BES-eilanden, het stemrecht voor de Europese Parlementsverkiezngen.

- Iedereen op de BES-eilanden wordt verplicht tegen ziektekosten verzekerd. Niemand betaalt een maandelijkse of jaarlijkse premie. De kosten van de verzekering worden deels uit de belastingopbrengsten betaald en deels door Nederland.

- De pensioensgerechtigde leeftijd op de BES-eilanden gaat geleidelijk omhoog van 60 naar 65 jaar.

- De BES-eilanden krijgen één politiekorps, brandweer en ambulance met een centrale meldkamer. Nederland en de eilanden werken samen tegen onder andere de georganiseerde en grensoverschrijdende criminaliteit.

- Curaçao en Sint Maarten krijgen een eigen politiekorps.

- Aruba, Curaçao, St. Maarten en de BES-eilanden krijgen een gemeenschappelijk Openbaar Ministerie en Hof van Justitie. De eilanden krijgen wel afzonderlijke rechtbanken.

- Nederland saneert de Antilliaanse staatsschuld van 1,7 miljard euro. Voorlopig houdt Nederland toezicht op het begrotingsbeleid en de financiën van Curaçao en Sint Maarten.

- Nederland kan ingrijpen op Curaçao en Sint Maarten via de gouverneurs of de rijksministerraad waarin alle landen van het Koninkrijk zitten.

Bezwaren

Hoewel een groot deel van de Antillianen de ontwikkelingen toejuichen, leven er ook bezwaren onder de bevolking. Op Curaçao verzet Helmin Wiels, leider van de partij Soeverein Volk, zich tegen wat hij noemt de "rekolonisatie". De partij vindt het bezwaarlijk dat Nederland in ruil voor schuldsanering meer controle krijgt over het justitieapparaat en het financiële bestuur.

Op Sint Maarten leeft dit bezwaar nauwelijks. Het eiland lijkt vooral blij te zijn dat het zich kan losmaken van de 'bemoeienis' van Curaçao.

Op Bonaire maakt een deel van de politici zich zorgen over toenemende Nederlandse invloed. Mogelijk komt er nog een referendum waarin de bevolking zich kan uitspreken over de manier waarop het eiland moet integreren in Nederland.

De NOS zendt een verslag uit van de feestelijkheden en gebeurtenissen bij de opheffing van de Nederlandse Antillen in het programma 'NOS Antillen 10-10-10', zondag 10 oktober van 18.10 - 18.50 uur op Nederland 1.