'Men wilde Caravaggio zo snel mogelijk vergeten'

Door redacteur Lambert Teuwissen

Het leven van de Italiaanse schilder Caravaggio is met mysteries omgeven. Dat wordt nog eens opnieuw bevestigd in dit, zijn 400ste sterfjaar. Werk uit zijn jeugdjaren is niet bewaard gebleven. Brieven van zijn hand evenmin. De weinige openbare bronnen geven kwellend weinig over hem bloot, zelfs niet over de moord die zijn vlucht uit Rome nodig maakte.

Zelfs over zijn plotselinge dood, op 18 juli 1610, 38 jaar oud, is weinig meer bekend dat het geschiedde na een kort maar hevig ziekbed, op het moment dat pauselijke clementie voor de moord binnen handbereik lag.

En dat voor de man die ooit de beroemdste schilder van Rome was. Die schilderijen had gemaakt voor de paus en de legendarische Orde van Malta.

"Hij stierf zonder familie, zonder leerlingen of atelier. Er was dus niemand om zijn documenten en nalatenschap te beheren", zegt Sebastian Schütze, die al het werk van Caravaggio verzamelde in een lijvig boek. "Bovendien waren er veel mensen die Caravaggio maar al te graag wilden vergeten. Hij was met schandalen omringd."

Moord Caravaggio had in zijn korte leven veel vijanden gemaakt. Nog voordat hij, waarschijnlijk per ongeluk, iemand doodsteekt tijdens een ruzie, werd hij al genoemd in de politieberichten: verboden wapenbezit, vechtpartijen, hoerenlopen. Op de vlucht zou hij nog eens gevangen worden gezet vanwege een vechtpartij met een Maltese ridder.

Het leidde ertoe dat zelfs zijn eerste biografen openlijk vijandig waren over hun hoofdpersoon. "Biograaf Baglione legt de nadruk op sommige details en negeert anderen. Vooral op de conflicten met de Kerk legt hij te veel de nadruk."

"Dat is uniek voor zo'n belangrijke schilder, dat zijn vroegste biografen zo negatief zijn. Rubens, Bernini, alle anderen kregen positieve biografieën. Die van Caravaggio doen afbreuk aan zijn invloed op de Europese schilderkunst."

"Baglione gebruikt Caravaggio als contrapunt voor het soort artiest dat hij graag ziet. Hij creëert een stroman in plaats van een eerlijk portret te schetsen."

Geïsoleerd Schütze waarschuwt er daarom voor niet te veel te lezen in de biografieën en de summiere verslagen uit het woeste uitgaansleven in Rome. "Ik denk dat we ons de afgelopen jaren te veel hebben laten leiden door de weinige details die we hebben. We hebben de beroemde documenten over zijn gevangenschap, maar zijn leven bestond uit meer details, die niet bewaard zijn gebleven."

Schütze weigert daarom Caravaggio alleen als peintre maudit te zien. "Het is gevaarlijk om die paar geïsoleerde details waar we toevallig weet van hebben te gebruiken om zijn werk te interpreteren," stelt hij. "Ik zie hem als een complex persoon. Hij had zeker zijn persoonlijke problemen, maar hij was ook iemand met een oog voor religieuze kunst. Hij moet geïnteresseerd zijn geweest in het onderwerp en droeg veel bij aan het theologische debat van die tijd."

Caravaggio moet zich zijn geschonden reputatie hebben aangetrokken. Een van zijn laatste schilderijen toont David met het afgehakte hoofd van Goliath. Het ontzielde hoofd, de verwrongen mond in een laatste schreeuw bevroren, is een zelfportret van de schilder.

"Dit schilderij was bedoeld als cadeau voor de paus of diens neef. Het moest de paus overtuigen Caravaggio clementie te verlenen. Hij presenteert zichzelf als iemand die weet dat hij schuldig is, maar om vergeving vraagt."

Caravaggio: The Complete Works - Sebastian Schütze - Taschen (import: Librero) - ISBN: 9783836501835 De Nederlandse vertaling verschijnt in september.