WHO onder vuur over grieppandemie

Door redacteur gezondheidszorg Rinke van den Brink De besluitvorming van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) rond het afkondigen van de Mexicaanse grieppandemie is onvoldoende doorzichtig geweest. Maar de griep is wel op de juiste manier aangepakt.

Dat vinden de twee belangrijkste griepexperts van ons land, Roel Coutinho en Ab Osterhaus. De WHO besloot vandaag precies een jaar geleden dat de Mexicaanse griep een pandemie was geworden.

Dat was een besluit met verstrekkende gevolgen omdat het regeringen in de hele wereld aanzette tot het nemen van soms ingrijpende maatregelen.

Geheim

De WHO-besluiten over de aanpak van de Mexicaanse griep worden genomen door het Emergency Committee. Welke wetenschappers er deel van uit maken is door de WHO angstvallig geheim gehouden.

Het VPRO-radioprogramma Argos slaagde er in april in om de namen van vijf leden van de commissie te achterhalen.

BMJ

Vorige week publiceerde het gerenommeerde British Medical Journal (BMJ) een onderzoek naar de besluitvorming van de WHO over de grieppandemie. Het blad wijdde er ook een commentaar aan dat er niet om loog.

Tegelijk met het BMJ-artikel verscheen ook een onderzoek van de parlementaire assemblee van de Raad van Europa met daarin vergelijkbare kritiek op de WHO.

Het BMJ verwijt de WHO een totaal gebrek aan openheid. Niet alleen rond het Emergency Committee waarvan de samenstelling niet bekend is, maar ook over de banden die er bestaan tussen veel bij de WHO betrokken wetenschappers en de farmaceutische industrie.

Banden

Onderzoekers zijn verplicht over zulke banden een declaration of interest in te vullen. Volgens haar eigen regels moet de WHO die publiceren. Dat is in het geval van de grieppandemie niet gebeurd. Van het Emergency Committee zijn de leden niet bekend en hun eventuele nevenactiviteiten dus ook niet.

Verder heeft het BMJ ontdekt dat tenminste twee leden van de commissie die de richtlijn voor de bestrijding van de pandemieën hebben geschreven, terwijl ze dat deden ook betaalde activiteiten verrichten voor de farmaceutische giganten Roche en GlaxoSmithKline, de producenten van de virusremmers oseltamivir (tamiflu) en zanamivir.

Het BMJ geeft veel voorbeelden van internationaal vooraanstaande griepexperts die banden hebben of hadden met de farmaceutische industrie.

Suggesties

Het blad suggereert ook dat er sprake is geweest van het overdrijven van de ernst van de Mexicaanse griep om de kassa van de farmaceutische industrie te laten rinkelen. Maar daarvoor voert het nog niet het eerste begin van een bewijs aan.

Dat is het BMJ komen te staan op scherpe aanvallen in artikelen in de al even gerenommeerde tijdschriften NewScientist.

Zo suggereert het BMJ dat de industrie via wetenschappers waarmee banden bestaan, de besluitvorming heeft beïnvloed om zo snel mogelijk een pandemie uitgeroepen te krijgen. Opdat daarna grote aantal bestellingen zouden binnen komen voor het nog te ontwikkelen griepvaccin.

Feit is dat veel landen al lang bezig waren vaccins te bestellen. De Nederlandse Gezondheidsraad bracht al op 8 mei haar advies uit over vaccinatie tegen de Mexicaanse griep. Niet lang daarna zijn de onderhandelingen met de industrie begonnen en zijn voorlopige contracten gesloten. Op 18 juni schreef minister Klink aan de Kamer dat hij 34 miljoen vaccins ging kopen voor de hele bevolking.

Beïnvloeding

"Waar het natuurlijk om gaat is of de banden van die onderzoekers met de industrie de inhoud van hun advisering hebben beïnvloed. Dat is helemaal niet gezegd", zegt Roel Coutinho, directeur van het Centrum voor Infectieziektenbestrijding. "De WHO moet volledig open zijn over banden tussen de wetenschappers die een adviserende rol hebben en de industrie."

Viroloog Ab Osterhaus ligt in de BMJ-publicatie ook onder vuur. Omdat hij betrokken is bij een aantal bedrijfjes die door de Erasmus Universiteit zijn opgezet. En omdat hij voorzitter is van de European Scientific Working Group on Influenza (ESWI). Dat is een club van vooraanstaande Europese wetenschappers die volledig gefinancierd wordt door een tiental grote farmaceutische bedrijven.

Volgens Osterhaus wordt de ESWI door zo veel bedrijven gesponsord om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen. "Ieder van ons doet dat werk zonder er voor betaald te worden. Wij willen het aantal doden dat samenhangt met griep verminderen."

Industrie

Osterhaus en ook Coutinho zeggen dat problemen over vermeende belangenverstrengeling van wetenschappers die ook voor farmaceutische bedrijven werken, niet te vermijden zijn.

Osterhaus: "De industrie ontwikkelt vaccins en medicijnen. Die zoeken daarvoor topwetenschappers. Een organisatie als de WHO wil natuurlijk ook de beste wetenschappers als adviseur. Het is allemaal niet erg zo lang we er open over zijn. Wij wetenschappers zijn dat. Ik weet niet waarom de WHO de namen van de deelnemers aan het Emergency Committee geheim houdt en verklaringen over banden van wetenschappers met de industrie niet gewoon openbaar maakt."

WHO-baas Margaret Chan heeft in een open brief aan het BMJ gezegd dat die namen geheim gehouden worden, juist om beïnvloeding door de industrie te voorkomen. Maar dat vinden Coutinho en Osterhaus een rare gang van zaken, ook al omdat in het verleden wel openheid werd betracht. Intussen heeft Chan een commissie ingesteld die de gang van zaken bij de WHO gaat onderzoeken.

Één jaar

Vandaag een jaar geleden werd de Mexicaanse grieppandemie afgekondigd. Tot op heden zijn in 214 landen in totaal ruim 18.000 patiënten met Mexicaanse griep overleden. Heel veel minder dan verwacht. In Nederland zijn sinds vorig jaar 2196 mensen met Mexicaanse griep in het ziekenhuis opgenomen. In totaal zijn 63 patiënten met Mexicaanse griep overleden.

Toch zijn zowel Osterhaus als Coutinho ervan overtuigd dat de Mexicaanse griep op de juiste manier is aangepakt. "Met de gegevens waar we destijds over beschikten hebben we de juiste keuzes gemaakt. Ik zou het nu weer net zo doen", zegt Coutinho. Osterhaus valt hem bij: "better safe than sorry", zegt hij.

Onderzoek

Minister Klink van Volksgezondheid heeft begin dit jaar besloten een onafhankelijke evaluatie uit te laten voeren van het griepbeleid. Die moet er voor het eind van het jaar zijn. Vooralsnog is zelfs de aanbesteding van het onderzoek nog niet uitgevoerd.