Het enige dagboek dat Auschwitz overleefde

Vandaag is een nieuwe vertaling verschenen van 'De mooie dagen van mijn jeugd', het enige dagboek dat Auschwitz overleefde. De Roemeense Ana Novac hield het bij tussen juli en oktober 1944, toen ze onder andere in Auschwitz en een concentratiekamp bij Krakau was opgesloten.

De 15-jarige Ana schreef in eerste instantie op in vuilnisbakken gevonden velletjes, repen verduisteringspapier en losgetrokken aanplakbiljetten, maar verzamelde uiteindelijk de moed om een kampbewaarder om zijn lege schrift te vragen.

Ana nam het risico om een bewaker aan te spreken, omdat schrijven in het kamp misbaar voor haar was. Het was een manier om even te ontsnappen aan de constante honger en vernederingen. "Dit potloodje geeft me op elk moment stiekem alles terug wat een wereld van maniakken mij afhandig probeert te maken: het plezier om 'val dood!' te zeggen."

Wroeging

Schrijven was voor Ana een overlevingstechniek. "Alles wat mij overkwam, gebeurde enkel om door mij te worden opgeschreven. Mijn echte leven was niet meer dan de leverancier van mijn geformuleerde leven."

Openhartig biecht ze op dat ze wel probeert eten te bewaren voor haar vriendin in het kamp, maar daar lang niet altijd in slaagt. "De helft (de kleinste) heb ik voor Sofie bewaard, ook van haar portie kwark heb ik nog iets afgehaald. Mijn geweten is maar zozo."

"De wroeging kwelt me meer dan de honger."

Opvallend is dat ze ook schrijft over de humor in de kampen. Het is wrange humor, galgenhumor, maar er wordt wel gelachen. Als de barakgenoten van Ana worden gevraagd hun beroep te registreren, kiezen ze voor Jodin, hoer, gevangene en heks. Als Ana door de modder ploegt in onhandige klompen, "is er altijd wel iemand die zich krom lacht en me verzekert dat ik, zodra de modder is bevroren, me aan langlaufen zal kunnen wijden".

Duitse ontdekking

Ondanks dat ze nog maar zo jong is (vanwege haar leeftijd wordt ze wel de Roemeense Anne Frank genoemd), analyseert ze feilloos hoe de Holocaust mensen ontmenselijkt. "Misschien zijn we een nieuwe soort, een typisch Duitse ontdekking: iets wat het midden houdt tussen mens en ding. Van alle menselijke eigenschappen heeft het slechts het vermogen overgehouden om te lijden."

"Je moet er nog aan wennen, zeg ik tegen mezelf, om niets te zijn, niemand, een schim met een nutteloos geheugen. Een persoon in een rij van vijf, eenvijfde."

Zo af en toe wordt de emotioneel afgestompte Ana herinnerd aan haar menselijkheid. Als ze een oude bekende van haar ouders tegen het lijf loopt bijvoorbeeld. "Met lichte stappen loop ik door het kamp. Vervuld van een geluk waarvan ik de smaak was vergeten. Een paar minuten lang ben ik weer het kind van een charmant wezen."

Ziek

Door ziekte moest Ana uiteindelijk ophouden met schrijven, maar het dagboek bleef ze op haar lichaam dragen tot aan de bevrijding. Haar ouders en broer, die tegelijkertijd met haar waren opgepakt, zag ze nooit meer terug.

Ana Novac overleed eerder dit jaar, 31 maart, op 81-jarige leeftijd.

De mooie dagen van mijn jeugd - Ana Novac - Signatuur - ISBN:9789056723415 - €19,95