'Dagboek' Jacques Presser na 63 jaar gevonden

Er komt een nieuwe roman van historicus Jacques Presser. Het wordt gezien als 'de missing link' tussen zijn vorige werken De Nacht der Girondijnen en de Ondergang.

Het manuscript van Homo submersus lag 63 jaar lang verborgen bij nabestaanden en wordt pas dertig jaar na Pressers dood uitgegeven. "De doorslag van het manuscript lag al die jaren bij familie in een lade", zegt oud-geschiedenisleraar Nico Markus, die een inleiding schreef voor het boek.

"Presser heeft het boek in zijn onderduikperiode geschreven op een typemachine. Er was indertijd schaarste in papier, dus je ziet dat de tekst heel dicht elkaar is gezet. Ook typte hij hele stukken tekst in de zijkant van het papier."

'Fictief'

In het fictieve dagboek beschrijft Presser hoe de 27-jarige Joodse kunsthistoricus Jacques onderdook. "Die voornaam is niet toevallig. Het dagboek gaat eigenlijk over het leven Jacques Presser zelf. De meeste gebeurtenissen in het boek lopen parallel aan die van de schrijver", vertelt Markus.

"Presser schrijft het dagboek voor zijn vrouw, die is weggevoerd. Ze wilde tijdens de oorlog bij haar ouders gaan onderduiken. Ze was Joods en had dus een vals identiteitsbewijs bij zich, maar dat werd op straat al snel ontdekt. Binnen een week moest ze naar een concentratiekamp in Polen. Ik zie het boek echt als een liefdesverklaring aan zijn vrouw. Hij heeft altijd gedacht dat ze ooit nog voor zijn neus zou staan."

Geen uitgever

Volgens Markus heeft de schrijver na de Tweede Wereldoorlog geprobeerd om het boek te verkopen, maar geen enkele uitgever wilde het hebben. "Zelf zei Presser dat er te veel dingen in stonden die andere mensen konden schaden. Maar ik denk ook dat de tijd er ook niet rijp voor was. Niemand zat vlak na de oorlog te wachten op een roman over het onderduiken."

"Hoewel het boek veel waarheden bevat, is het heel lastig om erachter te komen of alles echt gebeurd is. Heel veel dingen vertelt hij gedetailleerder dan we voorheen wisten. In het boek komt een Duitse officier op een gegeven moment met zijn dronken kop de Stadsschouwburg binnen. Alle mensen moeten hun sokken uitdoen. Diegene die schone voeten hebben mogen naar huis, de anderen worden afgevoerd naar Westerbork", zegt de historicus.

Hoewel het boek over de oorlog gaat en dus vol met nare dingen staat, zit het ook vol met humor, concludeert Markus. "Het zijn ook mensen die gewoon hun leven leiden. Ze hebben lol en maken grappen. Ik heb er af en toe erg hard om moeten lachen."

Homo submersus verschijnt op 22 april. Uitgeverij Boom. ISBN 9789085067153