30 jaar NOS Teletekst

Door eindredacteur Teletekst Dik Verkuil

Teletekst werd dertig jaar geleden officieel in werking gesteld door Max Euwe, hoogleraar informatie en wereldkampioen schaken van 1935 tot 1937. Op 1 april 1980 om 10.00 uur gaf hij het startschot in de aula van de VU in Amsterdam. Om de mogelijkheden van het nieuwe medium te demonstreren, speelde hij een partij schaak tegen de hoofdredacteur van Teletekst, die live op Teletekst werd uitgezonden.

Na een uur was de eerste uitzending voorbij en ging het scherm op zwart. Veel mensen zullen het niet hebben gezien. Volgens het Nieuwsblad van het Noorden waren er in Groningen welgeteld twee toestellen waarop Teletekst te ontvangen was. In heel Nederland zullen dat er enkele honderden zijn geweest.

See facts

Het idee was in de jaren zestig ontwikkeld in de VS. Het principe was dat een aantal lijnen van het tv-beeld gebruikt werd voor het doorzenden van teksten. Omdat er geen geld mee te verdienen leek, gingen de Amerikanen er niet mee door, maar de BBC deed in de jaren zeventig wel verder onderzoek.

Tv-beelden waren opgebouwd uit 625 horizontale lijnen, waarvan er 25 niet benut werden. De BBC voegde aan enkele van die lijnen informatie toe in de vorm van elektronische pulsen, die via een decoder konden worden vertaald in cijfers en letters. In 1974 begon de Britse omroep met uitzendingen voor het publiek onder de naam ceefax ('see facts'). De internationale soortnaam werd teletext. Teletekst werd later de door de NOS vastgelegde merknaam.

Een elektronische krant

Een NOS-medewerker was halverwege de jaren zeventig een van de eerste Nederlanders die het systeem met eigen ogen zag. Hij bezocht de BBC, schreef er een rapport over en gaf op 4 februari 1977 een presentatie aan omroepbestuurders en Tweede Kamerleden.

Dat sloeg in als een bom. Een van de aanwezigen riep dat hij zijn krant wel weg kon doen. Om diezelfde reden vond de pers dat de omroep ervan af moest blijven. Want Teletekst was 'de krant van het elektronische tijdperk', en moest dus door de pers worden verzorgd. Maar het kabinet gaf de NOS toestemming ermee door te gaan.

In september 1978 was de eerste publieke presentatie. Tijdens de Firato in Amsterdam verzorgen een paar Journaalmedewerkers tien dagen lang pagina's met wisselkoersen, weer, verkeersinformatie, tuintips, programma-informatie, sportuitslagen en nieuws. Zo'n 150.000 mensen zagen het, een veelvoud van het aantal kijkers op 1 april 1980.

Pagina 101

Maar vanaf 1 april 1980 was teletekst wel elke dag in de lucht. Aanvankelijk werd de actualiteit alleen op een paar pagina's bijgehouden, op werkdagen van 10.00 uur tot 17.30 uur. Maar al snel ging het lijken op NOS Teletekst zoals we dat nu nog kennen. De nieuwsheadlines stonden al direct op 101, net als bij de BBC.

Na een paar maanden werd besloten alle nieuws- en sportpagina's te vullen met drie korte alinea's, in de kleuren geel en cyaan. Onderzoek had uitgewezen dat de kijkers dat zo wilden. Uit dat onderzoek bleek ook dat afbrekingen uit den boze waren – en die worden dan ook op NOS Teletekst nog steeds niet gebruikt.

Het duurde nog wel even voordat de meeste Nederlanders teletekst konden ontvangen. Pas na tien jaar had de helft van de tv-kijkers teletekst, en in 2000 bijna iedereen. En zo is het nog steeds.