De monarchie als volksvermaak
Door eindredacteur Piet van Asseldonk
In de even brede als gestage stroom boeken en televisieseries over het Oranjehuis trekken dezer dagen, naast het academisch proefschrift 'Bernhard. Een verborgen geschiedenis' van Annejet van der Zijl, de AVRO-televisieserie 'De Troon' over de koningen Willem I, II en III en het boek 'Willem IV. Van prins tot koning.' van de Volkskrant-journalisten Jan Hoedeman en Remco Meijer de aandacht.
Makers van boek en serie hadden er in stilte op gehoopt dat hun werk min of meer zou samenvallen met de lang verwachte troonsbestijging van Willem-Alexander waardoor zij van de grote publiciteit daar omheen hadden kunnen profiteren. Maar het is allemaal anders gelopen.
Voorlopig nog geen koning Willem IV, want een kabinetswisseling na vervroegde verkiezingen krijgt hoe dan ook voorrang op een troonswisseling. Voorlopig moeten we het doen met roddels, feiten, verhalen en speculaties over de lang geleden afgetreden Willem I, II en III en de nog niet aangetreden Willem IV. Maar die bieden gelukkig volop amusement en stof tot bespiegeling genoeg.
Kostuumdrama Het zesdelig 'kostuumdrama over de levens van de drie eerste koningen van Nederland', die regeerden tussen 1815 en 1890, is losjes gebaseerd op het in 2007 verschenen boek 'Voor de troon wordt men niet ongestraft geboren' van Daniela Hooghiemstra en Dorine Hermans.
Dat geeft al aan dat het zwaartepunt ervan niet ligt bij het hoe en waarom van de introductie bijna 200 jaar geleden van de monarchie in Nederland en het inperken van de macht van de koning via de introductie van de constitutionele monarchie onder Willem II (1848).
Net als het boek gaat de televisieserie over de eerste drie Nederlandse koningen vooral over hun samenzweringen, machtspelletjes, karakterzwakheden en seksuele escapades. Scenarioschrijver Ger Beukenkamp zegt in NRC-Handelsblad samenvattend: 'Onze monarchie is een lachwekkend, archaïsch insituut.'
Voor analyse en historische weging hoef je dus niet naar de TV-serie 'De Troon' te kijken, maar smullen wordt het wel degelijk, want scenarioschrijver Ger Beukenkamp en regisseur Erik de Bruyn verstaan hun vak. Volgens Beukenkamp is 'De Troon' een republikeinse serie geworden. De Bruyn zwakt die karakterisering wat af, maar weerspreekt hem niet.
Duidelijk zal zijn dat koningin Beatrix, die indertijd het boek over de eerste drie Nederlandse koningen van Hooghiemstra en Hermans publiekelijk kritiseerde niet blij zal zijn met de erop gebaseerde TV-serie. Maar de vorstin kan zich getroost weten door de wetenschap dat drie gerenommeerde biografen met een grote subsidie (€ 680.000,-) van het Prins Bernhard Cultuurfonds intussen werken aan meer serieuze en wetenschappelijke levensbeschrijvingen van Willem I, II en III. Die zullen in 2013 verschijnen als Nederland stil staat bij 200 jaar Oranje-monarchie.
Willem IV Tegen die tijd zal Willem-Alexander waarschijnlijk koning zijn en Willem IV heten. Volgens de beschrijvers van zijn leven tot nu toe, Jan Hoedeman en Remco Meijer, is de kroonprins klaar voor zijn rol als monarch en mag Nederland er gerust op zijn dat hij die taak aankan.
Deze conclusies echter zijn goeddeels getrokken voordat Willem-Alexander recentelijk in opspraak raakte door zijn omstreden vakantiehuis in Afrika en zijn stroeve omgang met de pers. Geruststellend schrijven Hoedeman en Meijer in hun goed gedocumenteerde boek dat de prins 'driftig en koppig kan zijn'. Dat maakt hem 'kwetsbaar', maar goede adviseurs zullen hem wel voor ontsporingen behoeden, menen de schrijvers. Vraag is natuurlijk wél of een koppig en driftig persoon zich veel aan adviseurs gelegen laat liggen.
Maar wat het meest opvalt is dat de weging van Willem-Alexander voor het koningschap niet wordt aangevuld met een beschouwing van de veranderingen die zich onder zijn volk aan het voltrekken zijn. Het kan zijn dat Willem-Alexander klaar en geschikt is voor de troon, maar hoe zit het intussen met de monarchale gezindheid van 'zijn' volk?
In het veranderend humeur van zijn onderdanen tekenen zich pas de echte risico's voor koning Willem IV af. Op termijn kunnen die overigens weer volop stof bieden voor nieuwe boeken en TV-series over de Oranjes. De monarchie als permanente bron van volksvermaak. Dat is voor menig mediaconsument pas écht een geruststellende gedachte.