Terug naar het Verloren Transport
"Urenlang stonden we hier op appèl, elke dag weer. En ik stond maar te punniken. Ik kreeg van anderen draadjes en klosjes." In de documentaire 'Terug naar Tröbitz' vertellen de broers Dukie en Micha Gelber over wat zij tijdens de oorlog meemaakten in kamp Bergen-Belsen en hoe zij uiteindelijk werden bevrijd na een lange en bizarre treinreis. De NOS zendt de documentaire vanmiddag uit, voorafgaand aan de herdenking van 65 jaar Bevrijding Auschwitz. De broertjes Dukie en Micha Gelber zijn zeven en tien jaar als ze met hun ouders op hun onderduikadres worden opgepakt en naar Westerbork gebracht. Vijf maanden later wordt het Joodse gezin op transport gesteld naar Bergen-Belsen, het grootste concentratiekamp op Duitse bodem.
De Joodse gevangenen leven er onder barre omstandigheden, tienduizenden sterven door ziekte of uitputting. "Bergen-Belsen was een crepeerkamp", zegt Micha Gelber over het kamp, waar hij tegelijkertijd met Margot en Anne Frank vastzat. De twee zusjes stierven er vlak voor het einde van de oorlog.
Verloren Transport In april 1945, vlak voor de bevrijding, moet het gezin Gelber mee met het zogenaamde Verloren Transport: een trein met tweeduizend Joodse gevangenen uit Bergen-Belsen wordt door de nazi's zonder bestemming in oostelijke richting gestuurd. Gedurende de reis van tien dagen sterven honderden mensen.
Even buiten het dorpje Tröbitz worden op 23 april de overgebleven gevangenen, onder wie het gezin Gelber, door de Russen bevrijd. Voor de documentaire maakten de broers de reis opnieuw. Van Kamp Westerbork naar Bergen-Belsen en Tröbitz.
De reis roept bij de broers opnieuw de gruwelijke beelden op van de SS-ers die met harde hand regeren in kamp Bergen-Belsen, de stank van de lijken, de uitputting van de gevangenen en het eindeloos op appèl staan. Niks waard De broers vertellen over de ontmenselijking in het kamp. Mensen stelen elkaars eten en kleding. Micha is er getuige van hoe een gevangene een stuk van het lichaam van een dode mede-gevangene opeet. "Ik heb toen een stuk emotie verloren. Ik heb geleerd dat de waarde van het leven van een mens niet bestaat. Het is niks waard", zegt Micha.
Bij de bevrijding van de trein geven de Russen de Joden die de reis overleefd hebben het dorpje Tröbitz 'cadeau'. De Duitsers worden uit hun huis gezet. Een aantal van hen sterft zelfs aan de vlektyfus waarmee ze door de zieken uit de trein besmet worden. Het gezin Gelber blijft enkele weken in Tröbitz, waar de broers meedoen aan plunderingen in de omgeving om aan eten te komen. De doodsbange bevolking kijkt toe. Pas terug in Nederland kan het gezin beginnen aan een nieuw leven. Micha, de jongste broer, verwerkt zijn oorlogservaringen door er veel over te praten. Dukie verhuist naar Israël. Hij treedt pas veel later in zijn leven met zijn verhaal naar buiten.
'Terug naar Tröbitz', woensdag 27 januari, 13.30 – 14.00 uur, Ned. 1, voorafgaand aan de Herdenking 65 Bevrijding Auschwitz. De documentaire is gemaakt door Ad van Liempt en Esmeralda Böhm. Bekijk hiernaast ook andere getuigenissen van joden die de verschrikkingen van de concentratiekampen hebben overleefd. Een aantal van deze verhalen is eerder uitgezonden tijdens de Herdenking 60 jaar Bevrijding in 2005.