Een lieve zoon. Een onvergetelijke man en papa. Lieve vrienden. Een innig geliefde verloofde. En altijd weer die ene zinsnede: "Heden ontving ik het bericht...". Elke dag is er weer een reeks aan verlate overlijdensberichten te lezen in de krant.

Nieuws reist maar langzaam deze dagen. Communicatielijnen zijn verstoord, verbindingen overbelast door de vele ontheemden. Bovendien worden nu pas de verhalen openbaar van mensen die simpelweg verdwenen waren. Joden uit de vernietigingskampen, gesneuvelde militairen, gefusilleerde todeskandidaten, omgekomen dwangarbeiders.

Zoals de broers Janus en Ary de Kubber uit Middelburg, 27 en 25. Afgevoerd in 1943 als krijgsgevangenen naar Tsjechoslowakije, waar ze gedwongen werden te werken voor de Duitse oorlogsindustrie. Ze kwamen op 5 maart om het leven bij een geallieerd bombardement op hun fabriek, waarbij ook 23 andere doden vielen.

Ik zie vader nog steeds zoals hij hier in de kamer zo angstig zat te kijken.

Brieven die mevrouw Habraken uit Haarlem naar een zoon in bevrijd Nijmegen stuurde komen ook nu pas aan. Ze vertellen over de dood van zijn vader Harry, die werd opgepakt omdat hij na Dolle Dinsdag enkele rood-wit-blauwe pamfletten drukte.

"Ik zie vader nog steeds zoals hij die zondag 18 maart hier in de kamer aan tafel zat zo angstig zitten kijken", schrijft ze. "Half aangekleed met zijn blote voeten. Dan zal ik nooit vergeten."

Habraken werd halverwege april doodgeschoten bij Sint-Pancras. Bericht kreeg zijn familie niet, op een dag werd simpelweg zijn schone was niet meer aangenomen bij de gevangenis.

8 maart 1945

Telkens duikt ook weer die ene gewraakte datum op, 8 maart 1945. De dag dat door heel Nederland honderden gevangenen werden doodgeschoten uit wraak voor de verwonding van SS-leider Rauter.

CPN-lid Baroldes Dadema werd bijvoorbeeld die dag doodgeschoten in Amersfoort. Machinist Jan Hendrik Hulstijn overkwam hetzelfde. Zijn vrouw voegde in de advertentie de schuilnaam toe waaronder hij in het verzet actief was geweest, Stephen van den Bergh.

Verlaat

De overlijdensberichten kwamen dagen, weken, soms zelfs maanden later pas aan bij de familie. Zo werd Luit Kremer al kort na Dolle Dinsdag doodgeschoten in Groningen.

"Door de moordenaarshanden gevallen in de strijd voor vrijheid en recht", schrijft zijn verloofde in een rouwadvertentie. "Ik weet zeker dat hij is ingegaan in het Vaderhuis met zijn vele woningen. Dit houdt mij staande in mijn onpeilbare smart."

Het bericht over de dood van vliegenier Hiddo Emmens kwam zelfs drie jaar na de crash van zijn vliegtuig bij Ameland. Een lichaam werd niet geborgen, maar "de officiële lof over zijn plichtsbetrachting, zijn kameraadschap en trouw en zijn verklaard leven voor Christus zijn ons tot grote troost".

Verdwenen gezinnen

Anderen melden de dood van complete gezinnen. Pas nu bereikte familie in Voorburg het nieuws dat bij het Duitse bombardement van Eindhoven een zus, zwager en hun twee kinderen omkwamen. "In de nacht na de bevrijding", herinnert de advertentie.

In de advertentie van het Joodse gezin Hartog uit Amsterdam staan geen overlijdensdata. Waarschijnlijk heeft de familie nog geen details gehoord hoe Jerohm, zijn vrouw Theresia en hun zoon Charles zijn omgekomen. De plek van overlijden zegt inmiddels misschien genoeg: Bergen-Belsen.