'Niets is waar en alles is mogelijk'. Geen zin die het Rusland van Vladimir Poetin beter samenvat. Dat zegt de Engelse schrijver Peter Pomerantsev, die onder dezelfde titel een boek schreef. Pomerantsev werkte tien jaar lang als tv-producent in Moskou, en zag hoe het Kremlin zorgvuldig een beeld liet boetseren van een Rusland waar alles goed gaat.
Verslaggever Eelco Bosch van Rosenthal spreekt met schrijver Peter Pomerantsev.
Peter Pomerantsev groeide op in Engeland, maar werkte tien jaar in Rusland als tv-producer. Hij maakte er reality-shows en documentaires. Zo was hij jarenlang verantwoordelijk voor de Russische versie van Hello Goodbye bij de zender TNT (eigendom van Gazprom), dat vooral doet in feel good televisie.
Bedreigingen
Na de val van het communisme ontstaat er chaos in Rusland, zo beschrijft Pomerantsev in zijn boek. Er is geen geloof meer in welke ideologie dan ook. In plaats daarvan creëert het Kremlin onder Poetin een sprookje, waarin het volk nog wel wil geloven: alleen Rusland staat nog voor hogere, immateriële waarden. En de bedreigingen komen uit het Westen.
Televisie is het enige bindmiddel in een multicultureel land dat reikt van Vladivostok tot Moermansk. De etnische Rus zet de toon, maar officieel is er geen sprake van onderdrukte minderheden. Bij dat sprookje hoort een leider die pal staat en alles onder controle heeft: tsaar Poetin.
Soldaat onder de soldaten
Als Moskou dagenlang last heeft van veenbranden, melden de televisiezenders 'Rossija 1' en 'Russia Today' niet dat de autoriteiten machteloos staan, maar dat Poetin in de voorste rijen meeblust (en tonen daarbij het beeld van een Poetin aan de knuppel van een blusvliegtuig).
Ook is de Russische leider vaak te zien als godfather, soldaat onder de soldaten, jager, visser, sportman, of te gast bij patriottische vrienden - zoals patriarchen van de orthodoxe kerk, de jeugdbeweging 'Nashi' en de motorclub 'Nachtwolven'. Poetin dan op een driewieler, omdat hij volgens Pomerantsev niet met tweewielers overweg kan.
Aanslagen van ‘zwarte weduwen’ uit Tsjetsjenië krijgen nauwelijks meer aandacht, sinds de dramatisch in beeld gebrachte afloop van de gijzeling in het Doebrovkatheater in 2002, waarbij een bedwelmend gas niet alleen de gijzelnemers doodde, maar ook tal van gijzelaars. Een keerpunt, volgens Pomerantsev.
Televisie-PR
Tegelijkertijd straalt Rusland het beeld uit van een open en modern land. Een verantwoord lid van de VN, dat het internationaal recht respecteert, niet zomaar soevereine landen binnenvalt om een dictator af te zetten maar wel opkomt voor de belangen van de Rus.
Er zijn schijnbaar eerlijke verkiezingen, er is schijnbaar een vrije markt, er is schijnbaar vrijheid van meningsuiting. De bedreigingen worden dan ook niet met militaire middelen bestreden, maar via de gaskraan, door het organiseren van opstanden en referenda van ‘onderdrukte’ Russen in de Krim en Oost-Oekraïne. Met televisie-PR via het Engelstalige Russia Today, dat ook zendtijd gunt aan Larry King en Julian Assange.
Wie kritiek heeft, krijgt - ook van ontwikkelde Russen - te horen dat CNN zich evengoed schuldig maakt aan (Amerikaanse) propaganda. Waarom zouden de Russen niet hun eigen stem mogen laten horen tegenover de westerse PR?
Hekserij
Maar er is ook kritiek van binnenuit, die niet eenvoudig kan worden teruggekaatst. Daar rekent het Kremlin op een andere manier mee af, zegt Pomerantsev. Zo werd het brutale optreden van de politieke punkband Pussy Riot, in een orthodoxe kerk, gebruikt om de aandacht voor het onderwerp - corruptie - om te buigen naar een discussie over satanisme en hekserij.