Ze komen in steeds grotere getale naar Europa: asielzoekers uit Syrië, Afghanistan en andere brandhaarden. Hoe Europese landen omgaan met de toestroom verschilt enorm: Italië wil niet meer betalen voor het redden van grote aantallen drenkelingen bij Lampedusa, terwijl Zweden alle Syrische vluchtelingen een permanente verblijfsvergunning geeft.
Het aantal asielaanvragen in de EU is in de laatste vijf jaar bijna verdubbeld: van 226.000 in 2008 naar 436.000 vorig jaar. En voor dit jaar is de verwachting dat dat nog hoger wordt. Een explosieve situatie, zegt Jean Dominique Giuliani van de Europese denktank Foundation Robert Schuman. "Nooit eerder hadden we met zulke aantallen te maken, allemaal veroorzaakt door de politieke instabiliteit en het geweld ten zuiden van Europa."
De aantallen asielzoekers verschillen behoorlijk per land. Duitsland ontvangt de meeste aanvragen: 131.000 in de eerste negen maanden van dit jaar. Nederland kreeg dit jaar 21.000 asielaanvragen te verwerken. Een groot deel van alle asielaanvragen, 70 procent, gaat naar een handjevol landen: Duitsland, Italië, Zweden, Groot-Brittannië en Frankrijk.
Nieuwe regels
Europese wetgeving, de zogenaamde Dublin III-verordening, eist dat asielzoekers in het eerste land van aankomst worden opgevangen. Dat legt grote druk op landen aan de rand van Europa, zoals Griekenland en Italië, maar ook op Duitsland. De Duitse minister van Binnenlandse Zaken, Thomas de Maiziere, kwam vorige maand met een voorstel om de Europese regels zo te veranderen dat landen voortaan naar rato asielzoekers moeten opvangen.
De Europese Unie zette eerder al stappen om regels rond asiel te harmoniseren: een minimumstandaard voor de procedure, de erkenning en de opvang. Probleem is dat deze regels niet in alle landen worden nagevolgd.
De focus van de Europese missie voor de kust van Italië ligt nu op oppakken, meer dan op werkelijk redden.
Gammele bootjes
Italië worstelt al jaren met vluchtelingen die vanuit Noord-Afrika met gammele bootjes de Middellandse Zee proberen over te steken. Alleen al dit jaar zijn naar schatting 3000 mensen verdronken tijdens de overtocht. Mare Nostrum, de reddingsoperatie van de Italiaanse kustwacht, kostte 9 miljoen euro per maand. De Europese Unie betaalde niet mee. Als vervanging is er nu een kleinere Europese Frontex-missie, Triton, waar ook Nederland aan meedoet.
Maar er is veel kritiek: de Europese missie is gericht op grensbewaking en experts denken dat er nu meer mensen zullen verdrinken dan voorheen. Hoogleraar Steve Peers van de Britse University of Essex zegt: "Wat Frontex doet is het coördineren van de grensbewaking met veel minder middelen. De focus ligt nu op oppakken, meer dan op werkelijk redden."
Grensbewaking leidt alleen maar tot meer gevaarlijke routes en meer macht voor mensensmokkelaars.
De grote vraag is hoe de toestroom van vluchtelingen beperkt kan worden. Meer opvang in de regio en strengere grensbewaking, zeggen sommigen. Jorrit Rijpma, hoofddocent Europees migratierecht van de Universiteit Leiden, ziet dat laatste niet als oplossing. "Ik denk dat meer grensbewaking alleen maar leidt tot meer gevaarlijke routes en meer macht voor mensensmokkelaars. Asielzoekers moeten zich wel tot hen wenden. Je geeft dus meer macht aan criminele netwerken."