Nederland Kiest: 'formatie wordt moeilijk, moeilijk, moeilijk'
Dit was het!
De Tweede Kamerverkiezingen zitten erop, de zetelverdeling in de nieuwe Tweede Kamer is bekend. Na het weekend wordt een begin gemaakt met de formatie. Hoe lang die duurt...?
Alle politieke nieuwtjes kun je blijven volgen in de reguliere berichtgeving op NOS.nl. En we gaan eruit met een hoogtepunt: het voorlopig laatste vlog van de NOS-collega's Xander van der Wulp en Vincent Rietbergen. Bedankt voor het lezen!
Bad, pizza, Homeland
Vermoedelijk verwoordt het nieuwe SP-Kamerlid Peter Kwint wat de meeste politici vanavond denken. Na een slopende campagne is het opvallend stil op sociale media. Ook bij de meeste praatprogramma's is vanavond geen politicus te zien. Uitzondering is Thierry Baudet van het Forum voor Democratie: hij is, met zijn nummer 2 Theo Hiddema, te gast bij Pauw & Jinek.
Winst en verlies op de kaart
Dat de PvdA overal heeft verloren is duidelijk, maar in welke gemeente was het verlies eigenlijk het grootst? En waar hebben CDA, PVV, D66 en GroenLinks het meest gewonnen? We hebben alle uitslagen per partij in een kaart gezet. De uitschieters worden zo in een oogopslag duidelijk.
(En om op de eerste vraag terug te komen: de klap voor de PvdA was het grootst in Veendam, daar verloor de partij 32,7 procentpunten.)
'Het wordt moeilijk, moeilijk, moeilijk'
VVD-politica Edith Schippers zet de eerste stappen in de formatie, als verkenner. "Zij gaat proberen uit te zoeken hoe de partijen de verkiezingsuitslag vertalen naar een mogelijk kabinet", zegt politiek verslaggever Ron Fresen. "Maar ze gaat ook proberen de nieren te proeven. Zo zal ze van GroenLinks-leider Klaver willen weten of hij echt alleen een links kabinet wil, of dat hij niet toch de VVD ziet zitten als mogelijke partner." Datzelfde geldt voor Emile Roemer van de SP. Die had de VVD in de campagne consequent uitgesloten.
Niemand wil vandaag al vooruit lopen op de formatie. "Partijleiders houden hun kaken stijf op elkaar. Maar je hoort overal dat het moeilijk, moeilijk, moeilijk wordt", zegt Fresen. Het is nu Schippers' taak om de waslijst aan mogelijke meerderheden terug te brengen tot een serieus aantal opties.
De meest genoemde optie is een kabinet van VVD, CDA, D66 met als vierde partij GroenLinks of de ChristenUnie. "Maar dat ligt politiek ook heel ingewikkeld. De VVD in één kabinet met GroenLinks? Dat zien ze bij beide partijen niet snel gebeuren. Dat geldt ook voor D66 en de ChristenUnie. Wat je dus ook hoort als reële optie is een minderheidskabinet, waarbij VVD, CDA en D66 een kabinet vormen en met wisselende meerderheden gaan werken. Ik hoor bij de VVD dat dat ook echt open wordt gehouden als een serieuze optie."
Schippers: zeer korte tijdspanne
Verkenner Edith Schippers staat in het Tweede Kamergebouw de pers te woord. Ze zegt dat de tijdspanne om haar werk te doen zeer kort is. Kamervoorzitter Arib wil volgende week donderdag debatteren over Schippers' bevindingen, maar ze kan pas maandag aan het werk. "De fractievoorzitters willen graag even uitblazen na deze campagne", zegt Schippers. "Dat is ook gezond."
Nabeschouwing voor jongeren
Het NOS-jongerenplatform Mashup praat vanaf 18.30 uur op YouTube over de uitslagen en de formatie, samen met de populaire YouTubers Thomas Cox en Quinsding. Meekijken kan op het YouTube-kanaal van Mashup.
Aboutaleb wil af van lijsttrekkerverkiezing
De burgemeester van Rotterdam uit op de website van het PvdA-platform Lokaal Bestuur kritiek op de manier waarop Lodewijk Asscher tot PvdA-leider is gekozen. "Ik vind zo'n verkiezing niet de goede manier om een partijleider te kiezen", zegt hij.
Asscher nam het eind vorig jaar op tegen zittend partijleider Diederik Samsom. Die was op zijn beurt vijf jaar geleden door de leden tot lijsttrekker gekozen. Aboutaleb vindt het maar niets dat kandidaten anderen moeten afvallen om zich te kunnen profileren. "Die manier van verkiezing moet heroverwogen worden."
Aboutaleb denkt verder dat de PvdA in de oppositiebankjes moet. Ook heeft hij een advies voor de achterban: "Houd het hoofd koel. Na magere jaren komen weer vette jaren."
Dijsselbloem kan voorlopig bij Eurogroep blijven
Jeroen Dijsselbloem kan voorlopig voorzitter van de Eurogroep blijven. Een hoge diplomaat in Brussel heeft laten weten dat zolang het kabinet-Rutte II demissionair is, er geen probleem is. Wat er daarna gebeurt, hangt af van de overige leden van de Eurogroep.
Formeel moet de voorzitter van de Eurogroep een zittend minister van Financiën zijn. Omdat het niet eerder is voorgekomen dat een voorzitter halverwege zijn termijn de verkiezingen verloor, weet niemand in Brussel hoe het nu met hem verder moet. Officieel loopt de termijn van Dijsselbloem tot 1 januari 2018.
Eerste motie ingediend tegen Spekman
De PvdA bespreekt de slechte verkiezingsuitslag zaterdag bij een politieke ledenraad in Utrecht. De lokale afdeling uit Enschede opent alvast de aanval op partijvoorzitter Spekman en komt met een motie waarin het vertrouwen in Spekman wordt opgezegd.
Spekman zei eerder vandaag dat hij vertrekt als de leden dat willen. Gisteravond benadrukte hij nog dat de leden hem wel hebben gekozen, maar fractievoorzitter Laurens van de Velde uit Enschede betwist dat. "Hij is nooit gekozen. Bij de verkiezingen voor een partijvoorzitter was er geen tegenkandidaat", zegt hij in de krant Tubantia. "Het is nu tijd om daar een goede discussie over te voeren."
Schippers begint maandag
De verkennende gesprekken die VVD-politica Edith Schippers gaat voeren met de gekozen lijsttrekkers, beginnen pas maandag. De fractievoorzitters hadden daar om gevraagd.
Schippers heeft dan iets meer dan twee dagen de tijd om alle dertien partijen te spreken over mogelijke coalities. Kamervoorzitter Arib heeft haar gevraagd om komende woensdag al met een rapport te komen.
Recordaantal kiezers bracht stem uit
Het opkomstpercentage bij de verkiezingen van gisteren mag dan geen record zijn, het absolute aantal kiezers is dat wel. Nooit eerder brachten zo veel mensen hun stem uit voor de Tweede Kamer. Het waren er 10,3 miljoen, ruim 500.000 meer dan in 2006. In beide jaren was de opkomst 80,4 procent, maar door de groei van het aantal kiesgerechtigden is nu dus toch een record gevestigd.
Rechter feliciteert Theo Hiddema met Kamerzetel
De nummer 2 van het Forum voor Democratie, advocaat Theo Hiddema, is vanochtend in de rechtbank gefeliciteerd met zijn verkiezing. "De uitslag staat nog niet vast, maar ik wilde u daar wel mee feliciteren", zei de rechter in een zaak waarbij Hiddema het woord voerde voor een verdachte.
Hiddema was gisteren niet bij het verkiezingsfeest van het Forum voor Democratie, naar eigen zeggen omdat hij zich wilde voorbereiden op de zitting van vanochtend. De strafpleiter vormt samen met lijsttrekker Thierry Baudet de nieuwe FvD-fractie in de Tweede Kamer.
Deens journaal voor één keer in het Nederlands
De Deense zender TV2 bracht het nieuws over de Tweede Kamerverkiezingen vanochtend in het Nederlands, "omdat je taal klinkt zo loik". De presentatoren deden het niet onverdienstelijk.
Nieuwe Kamer bespreekt advies Schippers
Als het aan Kamervoorzitter Arib ligt, brengt verkenner Edith Schippers volgende week woensdag verslag uit. De nieuwe Tweede Kamer kan dan na de beëdiging op 23 maart in debat over haar bevindingen.
SCHIPPERS WORDT VERKENNER
Kamervoorzitter Khadija Arib maakt bekend dat VVD-minister Edith Schippers is voorgedragen als verkenner. Ze moet gaan onderzoeken welke mogelijke coalities kunnen worden gevormd.
Arib zegt dat Schippers meteen aan de slag kan en hoopt dat ze komende woensdagochtend verslag kan uitbrengen. Daarna kan de Kamer daarover debatteren.
Bijeenkomst voorbij, verklaring verwacht
De bijeenkomst met de gekozen lijsttrekkers is voorbij. Kamervoorzitter Arib komt over enkele minuten met een persverklaring. Dan wordt zeer waarschijnlijk ook duidelijk wie wordt aangesteld als verkenner.
Lijsttrekkers bij Arib
Alle gekozen lijsttrekkers zijn op dit moment bij elkaar in de Rookzaal van het Tweede Kamergebouw. Ze overleggen daar met Kamervoorzitter Arib over hoe de formatie aangepakt moet worden. Hoogstwaarschijnlijk wordt er een verkenner aangesteld die moet onderzoeken welke mogelijke coalities er gevormd kunnen worden.
99,2 procent van de stemmen geteld
Nu 99,2 procent van de stemmen geteld is, wordt de verkiezingsuitslag steeds duidelijker. Zeker is dat de VVD veruit de grootste is, gevolgd door PVV, CDA en D66. Ze krijgen respectievelijke 33, 20, 19 en 19 zetels. Duidelijk is ook dat de PvdA is gekelderd van 38 naar 9 zetels.
GroenLinks en de SP krijgen allebei 14 zetels. De SP lijkt iets meer stemmen dan GroenLinks te hebben gekregen en is dus de grootste linkse partij geworden.
Spannend is nog wat er gebeurt met de restzetel die tot nu toe naar de Partij voor de Dieren leek te gaan. Ook 50Plus maakt er kans op, want beide partijen hebben 3,1 procent van de stemmen gekregen.
Turkse reacties op verkiezingsuitslag
"Rutte liet onze minister niet naar Nederland gaan, die racistische mentaliteit blijft nu en dat is niet goed." Dat zegt een man in Turkije over de winst van de VVD. "De overwinning van Rutte betekent dat ze dit gaan voortzetten."
Door de rel tussen Turkije en Nederland hebben de verkiezingen veel aandacht gekregen in het land.
Bekijk meer reacties in het filmpje:
Laagste opkomst verkiezingen in Heerlen
In Heerlen was de opkomst tijdens de Tweede Kamerverkiezingen het laagst. Daar ging iets meer dan 72 procent van de kiesgerechtigden stemmen, terwijl het landelijk gemiddelde ongeveer 80 procent was, blijkt uit cijfers van ANP.
Schiermonnikoog had een hele hoge opkomst van maar liefst 130 procent. Dat kwam door de aanwezigheid van bezoekers op het Waddeneiland.
Uitslag Leeuwarderadeel pas rond 17.00 uur binnen
De uitslag van de verkiezingen in Leeuwarderadeel komt laat in de middag pas binnen. Waarschijnlijk pas om 17.00 uur, laat de gemeente in een persverklaring aan Omrop Fryslân weten. Vannacht zijn er fouten gemaakt bij het tellen van de stemmen. Die stemmen zijn daarna opnieuw geteld.
Toen deze uitslag later in de computer moest worden gezet, waren er problemen met de software. Op dit moment wordt geprobeerd om met de hulp van computerdeskundigen de stemmen in te voeren.
De Tweede Kamer regelt het nu allemaal zelf
Alle dertien partijen komen om 14.00 uur bij Kamervoorzitter Arib om hun wensen voor de kabinetsformatie te bespreken. Ook moeten de partijen beloven geen informatie over de formatie aan de pers te lekken en ze moeten instemmen met het plan dat de grootste partij, de VVD, dus een verkenner aanwijst.
Voor 2012 kwamen alle partijleiders bij koningin Beatrix op de thee bij paleis Noordeinde. "Dan noteerde de koningin heel netjes de wensen", zegt Xander van der Wulp. De Tweede Kamer heeft deze informele macht van het koninklijk huis ingeperkt, dus regelt de Tweede Kamer het nu allemaal zelf.
Verkenner, dan informateur? Of toch andersom?
Wilders: 'Wij willen met iedereen praten over formatie, ook Rutte'
Champagne, slingers en en bloemen bij de fractiebijeenkomst van de PVV. "Proost op de overwinning", zegt Wilders als hij de champagne uitdeelt. Een overwinning met een klein kritisch randje. "Ja, we waren liever eerste geworden."
Maar dit is ook geweldig, zegt Wilders. "De PVV groeit, onze beweging wordt sterker. Nu we zo zijn gegroeid kan ik alleen maar zeggen: de volgende keer worden we wel eerste."
Wilders is bereid om met iedereen om de tafel te zitten over een formatie, gaat hij verder. "Ook met Rutte. Ik hoop dat hij dat ook wil, de tweede partij kan je niet zomaar negeren."
Want de PVV staat niet alleen voor de-islamisering. "Ook voor de zorg, law and order. We zijn geen one issue-partij."
Soesjes en zorgen: Rutte is aangekomen bij de VVD-fractie
Bij de VVD-fractie is er voor soesjes gekozen in plaats van taart. Verslaggever Nynke de Zoeten staat bij de fractie en constateert dat er behalve blijdschap ook zorgen zijn bij de VVD. "De uitslag laat zien dat regeren niet beloont, want de partij heeft ook zetels verloren en daar zijn ze wel bezorgd over."
Rond 13.00 uur komt Rutte aan en wil de feestvreugde een beetje temperen. "Ik ben trots, maar het is ook een grote verplichting". Hij herhaalt dat de formatie stap-voor-stap moeten gebeuren.
Spannende dagen voor nummer 19 van D66: zit hij erbij of niet?
Het is erop of eronder voor Tjeerd de Groot, de nummer 19 op de lijst van D66. De partij heeft 19 zetels gekregen bij de verkiezingen, maar het kan dat De Groot niet in de Tweede Kamer komt. "Het kan dat iemand wordt gekozen door voorkeursstemmen", vertelt hij tijdens de fractiebijeenkomst van de partij. Daarom geeft het een beetje een dubbel gevoel. "Het is geweldig om hierbij te zijn, maar het is ook wel spannend."
Spannend tot? "21 maart, want dan hoor ik of ik erbij zit of niet."
Vergaderingen afgelopen, maar niets is nog duidelijk
Veel fractievergaderingen zijn afgelopen, maar de partijen willen nog niet echt zeggen wat er moet gebeuren. Om 14.00 uur worden de partijen allemaal bij Kamervoorzitter Arib verwacht en daar willen ze hun voorkeur eerst vertellen.
D66-leider Pechtold zegt dat er nog andere opties zijn dan een VVD, CDA, D66 en ChristenUnie-kabinet. "Ik zeg er nu niets over. We doen het stap voor stap", aldus Pechtold. Een sombere PvdA-leider Asscher: "We hadden een goed gesprek. Ik ga zo naar Arib."
De grote winnaar Klaver wil ook alle opties openhouden. Hij hoopt wel dat een linkse coalitie mogelijk is. SP-leider Roemer denkt op dit moment niet aan regeren. De partij heeft een zetel verloren. "We zijn niet aan de bal", zegt Roemer na afloop.
Briefje voor PVV-stemmer van Weggeefwinkel Utrecht gaat viral
Precies 21 uur geleden plaatste de Weggeefwinkel in Utrecht een foto van een briefje op Facebook. Op het briefje werd duidelijk gemaakt dat PVV-stemmers absoluut niet gewenst waren in de winkel.
"Heeft u vandaag op de PVV gestemd of bent u van plan dit te gaan doen?", is te lezen op het briefje. "Dan willen we u vragen de Weggeefwinkel niet binnen te komen, maar u thuis te gaan zitten schamen."
Het bericht kreeg honderden likes en reacties. De reacties waren overwegend negatief. "Niet te geloven dit", schrijft iemand. "Dit is discriminatie", schrijft iemand anders.
Hart onder de riem
Inmiddels heeft de winkel op alle ophef gereageerd. "Oeps! We hingen spontaan een briefje op de deur en maakten toen ook een fotootje voor Facebook. Dat liep een beetje uit de hand..." Mensen verdrietig of boos maken is niet hun doel, schrijven ze op Facebook. "Toch zijn we van mening dat structureel buitengesloten worden op grond van je afkomst of religie ernstiger en ongewenster is. Mensen die hiermee te maken krijgen steken we graag een hart onder de riem."
Drie groepen Nederlanders: gelukkig, boos en onzeker
De directeur van het SCP ziet in Nederland een grote mate van betrokkenheid. "Ik zie hoop en verandering, de opkomst is heel hoog. De mensen zijn iets optimistischer." Hij signaleert drie groepen Nederlanders: een groep die heel gelukkig en optimistisch is, een boze groep en een groep onzekere mensen. "En het is de kunst om die groepen nu met elkaar te verbinden", zegt Putters.
Klaver was 'gesprek van de dag' in oude woonwijk
In het verleden heeft Klaver zijn voormalige woonwijk in Roosendaal een achterstandswijk genoemd. Dat is niet in goede aarde gevallen, blijkt als de NOS spreekt met een slager uit de wijk. "Het was het gesprek van de dag. We hebben ons er aan gestoord. Dit is een fijne wijk en we zijn nu gebaat bij positieve aandacht."
Spannende dag voor nieuwe Kamerleden
Het is vandaag een spannende dag voor nieuwe Kamerleden. Zij krijgen namelijk een toegangspas, doen een interview voor de website van de Tweede Kamer en gaan op de foto. "Een soort wasstraat", zegt Jorn Jonker, parlementair verslaggever voor de Telegraaf.
Verdriet en teleurstelling, maar ook blijdschap
NOS-verslaggever Michiel Breedveld staat in de gangen van de PvdA. Veel fractiemedewerkers en ander personeel zijn hun baan kwijt en moeten de komende dagen hun spullen inpakken. "Er is veel verdriet en teleurstelling", zegt Breedveld.
Een paar kamers verderop zit de Partij voor de Dieren en die hebben in ieder geval twee nieuwe Kamerleden erbij. Het kleine taartje is voor de helft op en de champagne wordt nu opgedronken.
'Alle moslims krijgen nu een stem in de Tweede Kamer'
In de extra NOS-uitzending worden de belangrijkste verkiezingsuitslagen ook nog eens nader bekeken. In Rotterdam bijvoorbeeld. Daar is Denk groter geworden dan de PvdA.
Een student van het Albeda-college in Rotterdam vertelt waarom ze op Denk heeft gestemd. "Alle moslims krijgen nu een stem in de Tweede Kamer", zegt zij.
'Er tekent zich een duidelijk middenblok af'
In de uitzending Nederland Kiest - Het Vervolg benadrukt politiek verslaggever Xander van der Wulp dat er zich een duidelijk middenblok aftekent van VVD, D66 en CDA, maar die hebben met 71 zetels geen meerderheid. Met de ChristenUnie komt een nieuwe coalitie op 76 zetels.
Verder blikt Van der Wulp terug op de Haagse ochtend waar de fracties hun zeges vieren en hun wonden likken. Het CDA krijgt met 19 zetels een sterke onderhandelingspositie. "Of ik de macht ruik? Ik ruik helemaal niets", zegt Buma. Bij de PvdA overheerst de teleurstelling en Thierry Baudet van Forum voor Democratie, de nieuwkomer met 2 zetels, komt opgewekt aan bij zijn nieuwe werkplek.
Volg hier live de uitzending Nederland Kiest - Het Vervolg
Volg hier de livestream van Nederland Kiest - Het Vervolg: http://nos.nl/livestream/2163439-nederland-kiest-het-vervolg.html. De uitzending is ook live op onze Facebook te bekijken.
In de uitzending worden de reacties op de verkiezingsuitslag gepeild.
Spaanse premier Rajoy feliciteert Rutte
De premier van Spanje heeft ook Mark Rutte gefeliciteerd. "Felicitaties aan Mark Rutte met zijn overwinning, aan de Nederlanders voor hun verantwoordelijkheid en aan het CDA en EPP voor hun geweldige werk", zei Rajoy op Twitter.
Lijsttrekkers in Den Haag voor fractieberaad
De lijsttrekkers zijn in Den Haag voor een fractieberaad. Pechtold (D66) vertelt tijdens de bijeenkomst met zijn fractie dat hij ongelooflijk trots is op de uitslag van de verkiezingen. Ook zegt hij alle opties open te houden wat betreft de formatie.
Ook bij het CDA is het feest. "Het was de beste campagne die we ooit hebben gedraaid", zegt Buma. Het is ook een fijne dag voor Thierry Baudet, die met zijn partij Forum voor Democratie twee zetels heeft gehaald. "Het is een hele mooie dag waarbij de zon doorbreekt. Het is ongelooflijk en ik ben heel blij. We gaan keihard werken."
Bij de PvdA is de sfeer minder feestelijk. Asscher zegt wel door te willen gaan. "Ik ga proberen het weer op te bouwen."
De ChristenUnie vindt dat de VVD het voortouw moet krijgen bij de kabinetsformatie. Daarna moeten ze eerst praten met CDA, D66 en GroenLinks. "Wij zijn voorlopig niet aan zet", zegt lijsttrekker Gert-Jan Segers tegen het ANP.
Ook Emile Roemer (SP) vindt dat de bal bij de VVD ligt. Een linkse regering gaat het niet worden. "Dat is de harde realiteit", zegt Roemer tegen het ANP.
Ploumen (PvdA): 'Het is een zware klap'
PvdA'er Lilianne Ploumen heeft vanochtend gereageerd op het forse verlies van de PvdA. "Je wordt wel eens vrolijker wakker", zei Ploumen tegen 1limburg. "Het is een zware klap en heel bitter, maar het is niet anders."
Ploumen komt op basis van de uitslag niet meer in de Tweede Kamer. Ze weet nog niet wat ze nu gaat doen. "Zolang de onderhandelingen nog lopen ben ik in ieder geval nog aan het werk als demissionair-minister."
Laatste prognose ANP blijft hetzelfde
In de laatste prognose van het ANP zijn de zetelaantallen hetzelfde gebleven: VVD krijgt 33 zetels, PVV 20, CDA 19, D66 19 en GroenLinks 14. PvdA houdt 9 zetels.
De prognose is gebaseerd op de telling van 97 procent van de stemmen. Er ontbreken alleen nog de briefstemmers, stemmers in enkele kleine gemeenten en de stemmers in Caribisch Nederland.
Voor alle recente uitslagen, klik hier.
Petry (AfD): 'Ik wenste een betere uitslag voor Wilders'
De leider van de Duitse partij Alternative für Deutschland (AfD), Frauke Petry, heeft gereageerd op de verkiezingsuitslag voor de PVV. Ze vindt het jammer dat Wilders het niet beter heeft gedaan. "Ik maak er geen geheim van dat wij voor de PVV en Geert Wilders een betere uitslag hadden gewenst", zei Petry donderdag. "Wilders heeft in de verkiezingscampagne de juiste thema's aangekaart, maar misschien niet altijd de juiste toon aangeslagen. De mensen willen wel een duidelijke boodschap, maar geen harde toon."
PvdA'er Rob Oudkerk wil opheffing PvdA
PvdA'er Rob Oudkerk pleit voor de opheffing van de PvdA. "Ik denk dat de PvdA zich over zijn existentie moet gaan buigen: waartoe zijn wij nog op aarde? Misschien moeten we naar een andere sociaaldemocratische beweging", zei Oudkerk vanochtend tegen Radio Noord.
Hij noemt als voorbeeld partij SDAP. "Die partij is vroeger ook opgeheven en daar kwam de PvdA uit voort. Misschien komt er een nieuwe sociaaldemocratische beweging, die mensen aan zich weet te binden."
Oudkerk noemt de verkiezingsuitslag, waarbij de PvdA 29 zetels verloor, "een historische nederlaag".
Merkel feliciteert Rutte
Angela Merkel, bondskanselier van Duitsland, heeft Mark Rutte gefeliciteerd met zijn overwinning. "Ik zie ernaar uit om onze samenwerking als vrienden en Europeanen voort te zetten", zei ze.
Spekman: 'Ik stap op als leden dat willen'
Spekman, partijvoorzitter van de PvdA, heeft aangegeven op te stappen als de leden van de partij dat willen. Dat zei hij na afloop een debat tussen campagneleiders van de Stichting Machiavelli.
De PvdA heeft zaterdag een politieke ledenraad. Daar zal de verkiezingsuitslag besproken worden.
Spekman zei het heel pijnlijk te vinden dat zijn partij gisteren de grootste verkiezingsnederlaag ooit heeft geleden. Op basis van de voorlopige verkiezingsuitslag komt de PvdA op 9 zetels uit. Dat is een verlies van 29 zetels.
NVJ berispt Denk om wegsturen journalisten
Journalistenvakbond NVJ noemt het het wegsturen van journalisten bij de verkiezingsbijeenkomst van Denk "zeer teleurstellend gedrag". "Het is niet de eerste keer dat Denk dit doet. Het is een zeer slecht voorbeeld voor een partij die serieus wil deelnemen aan de democratie", zegt secretaris Thomas Bruning van de NVJ.
Hij zegt dat iedere partij vrij is om te bepalen wanneer en waar zij media te woord willen staan, maar dat onafhankelijke media wel de kans moeten krijgen om nieuws te verslaan en te controleren. "Als Denk dat niet inziet, begrijpt de partij niet hoe de Nederlandse rechtsstaat werkt."
Bruning tipt de media om ondanks deze acties integer en open het werk te blijven doen. "Sommige partijen willen een beeld creëren dat media vooringenomen hun werk doen. Maar dat beeld verwerpen wij met klem. Journalisten hebben de taak politici kritisch te volgen. En als dat goed gebeurt, kan het altijd gebeuren dat bepaalde media een keer iets melden waar een partij minder blij mee is. Zo werkt een democratie."
Hoe reageerden de lijsttrekkers gisteren?
De lijsttrekkers reageerden gisteren op de voorlopige verkiezingsuitslag en spraken op de verkiezingsavond hun partijgenoten toe. Hoe reageerden ze allemaal op de voorlopige uitslag?
Wie gaan er onderhandelen over een nieuw kabinet?
Als de Kamerleden geïnstalleerd zijn, kunnen er een of meerdere informateurs benoemd worden. Dat kunnen bijvoorbeeld prominente leden van partijen zijn. Dan volgt een spannende en ingewikkelde tijd, waarin onderhandeld wordt om tot een nieuw regeerakkoord te komen.
Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2012 duurde de formatie 54 dagen. Dat was redelijk snel vergeleken bij andere keren. Nu zou het langer kunnen duren doordat er veel partijen nodig zijn om een meerderheidscoalitie te vormen.
De Nederlandse kabinetsformatie van 1977 geldt met een lengte van 208 dagen als de langste uit de Nederlandse geschiedenis. Die formatie leidde tot het aantreden van het kabinet-Van Agt I.
Gemiddeld 1,9 miljoen kijkers voor Nederland Kiest
Gemiddeld 1,9 miljoen mensen keken gisteravond naar Nederland Kiest, het programma over de uitslagen van de verkiezingen op NPO1. Dat is iets minder dan in 2012, toen het gemiddeld aantal kijkers 2,1 miljoen bedroeg. De definitieve cijfers komen pas morgen.
Om 21.36 uur keken de meeste mensen, net nadat de tweede exitpoll bekend was gemaakt. Op dat moment hadden bijna 3,4 miljoen mensen de televisie ingeschakeld op NPO1. In totaal hebben 6,7 miljoen Nederlanders van 6 jaar en ouder kortere of langere tijd gekeken naar de uitslagen.
Lees hier verder:
VNO-NCW, MKB-Nederland en LTO Nederland blij met uitslag
VNO-NCW, MKB-Nederland en LTO Nederland zijn blij met de verkiezingsuitslag, laten ze in een persbericht weten. "De uitslag drukt een duidelijke wens uit voor een stabiel Nederland te midden van een onrustige wereld."
"Gelet op de onrust in de wereld is stabiliteit en vertrouwen belangrijker dan ooit om samen de grote vraagstukken waar we voor staan te kunnen aanpakken. Ondernemers zijn daarbij gebaat met een open oriëntatie van Nederland", staat in het persbericht.
Volgens de organisaties zijn een aantal dingen nu belangrijk. "Extra investeringen in de grote transities, waaronder de klimaat- en energietransitie, lagere lasten voor ondernemers, een beter functionerende arbeidsmarkt en een krachtige samenwerking in de EU."
Wanneer kan de nieuwe Tweede Kamer aan de slag?
Naar verwachting zal de officiële uitslag van de verkiezingen volgende week dinsdag bekend zijn, doordat deze keer alle stemmen met de hand geteld moeten worden. Dat besloot minister Plasterk van Binnenlandse Zaken nadat RTL berichtte dat de stemcomputers makkelijk hackbaar zijn. Daarop besloot Plasterk dat alles met de hand moet. Alleen stemhulpen zonder internetverbinding mogen worden gebruikt.
Op woensdag 22 maart wordt de oude Tweede Kamer ontbonden en op donderdag 23 maart beginnen de nieuwe Kamerleden. Die houden dan ook een debat over de verkiezingsuitslag.
Minister Plasterk gaat er tot nu toe vanuit dat dit wel lukt. Als de uitslag op tijd is, kunnen de nieuwe Kamerleden geïnstalleerd worden en kan een nieuwe Kamervoorzitter gekozen worden.
Dé momenten van de verkiezingsavond
Veel vreugde maar natuurlijk ook teleurstelling. Vooral bij de PvdA. Anderen hadden stiekem op meer gehoopt. Een samenvatting van dé momenten van de verkiezingsavond:
De coalitie, wat is mogelijk?
Het formeren zal wel een tijdje in beslag gaan nemen, vertelt politiek verslaggever Joost Vullings tijdens het NOS Radio 1 Journaal. Maar als er een wil is, kan alles in de Nederlandse politiek. We moeten er alleen de tijd voor nemen."
Vullings legt uit waarom hij denkt dat VVD het grootst is geworden. "VVD is waarschijnlijk uitgelopen op de rest na de rel met Turkije. Maar het kan ook dat mensen op het laatste moment dachten: 'Willen we eigenlijk wel een nieuwe premier? We zijn chagrijnig door beloftes die hij eerder heeft verbroken, maar we weten wel wat we aan hem hebben'."
Afgesloten route
Maar wat nu? Welke coalitie is mogelijk? "Klaver wilde een zogenaamde Rode Hoed-coalitie met SP, D66, CDA en PvdA. Maar die route lijkt afgesloten, want zij komen op 75 en niet op een meerderheid."
GroenLinks kan wel aanschuiven bij een andere coalitie, maar de vraag is hoeveel ruimte VVD en CDA willen geven, zegt Vullings. "De PvdA heeft voldoende zetels om CDA, D66 en VVD uit de brand te helpen, maar zij zullen voorlopig de boot wel afhouden." Dan kom je bij de ChristenUnie, gaat hij verder. "Als zij niet willen, houdt het wel een beetje op."
Wilders: 'de volgende keer zijn wij de grootste partij'
Geert Wilders 'belooft' op Twitter de volgende verkiezingen de grootste partij te worden. "We waren de derde partij van Nederland. We zijn nu de tweede partij van Nederland. En de volgende keer worden we nummer 1", zegt hij in een tweet, die onderdeel is van een reeks tweets over de verkiezingsuitslag.
De PVV wordt de tweede partij van Nederland volgens de voorlopige prognose van het ANP en komt uit op 20 zetels. Wilders is "supertrots op al zijn kiezers", zegt hij op Twitter. "Meer dan 1 miljoen Nederlanders! Bedankt!"
Ook is hij blij met de vele Limburgers die op hem hebben gestemd. "Geweldig, de PVV verovert Limburg", staat in zijn laatste tweet.
FNV hoopt op sociaal kabinet met positieve agenda
De FNV hoopt op een sociaal kabinet met een positieve agenda. Voorzitter Busker zegt in reactie op de uitkomst van de verkiezingen dat er dringende behoefte in de samenleving is aan meer zekerheid in werk en inkomen.
"De FNV zal als stem van werkend Nederland, van iedereen die werkt, wil werken en heeft gewerkt, blijven aandringen op het stoppen van de race naar beneden. Het is belangrijk dat we het tij keren en de verschillen kleiner gaan worden, niet groter."
Wat gebeurt er vandaag?
Het is vandaag een drukke dag. Na de verkiezingen wordt de eerste stap gezet naar een nieuwe regering. De fracties komen vandaag bijna allemaal bijeen om de uitslag van de verkiezingen te vieren dan wel te bespreken. Bij de meeste partijen zijn bijeenkomsten gepland vanaf 11.00 uur in de ochtend.
Later vandaag zullen alle fractievoorzitters dan bijeen komen bij de Kamervoorzitter; mogelijk wordt er dan al een verkenner aangewezen. Bij de vorige kabinetsformatie in 2012 verdween de rol van de koning als begeleider van het proces, en nam de Tweede Kamer voor het eerst het voortouw.
De verkenner zal gesprekken voeren met de fractievoorzitters om te onderzoeken welke combinatie van partijen het meest voor de hand ligt om een kabinet mee te vormen.
Lees hier verder:
Hollande feliciteert Rutte
De Franse president François Hollande heeft Mark Rutte gefeliciteerd. "Ik feliciteer Mark Rutte van harte met zijn overwinning op het extremisme. Openheid, wederzijds respect en Europa zijn het enige antwoord op het nationalisme dat wereldwijd opkomt."
De Kamer zag er heel anders uit als alleen jonge mensen mochten stemmen
Jongeren kwamen gisteren lang niet allemaal opdagen of stemden op partijen die hoogstwaarschijnlijk niet genoeg stemmen halen voor een zetel. Had dat veel invloed op de voorlopige uitslag? Dat is niet honderd procent zeker. Stemmen doe je anoniem, dus weten we niet wat álle jongeren (zouden) hebben gestemd. Maar we kunnen op basis van een steekproef wel een indicatie geven hoe anders de Kamer eruit had gezien als alléén de groep tussen de 18 en 35 was gaan stemmen.
Om die vergelijking te kunnen maken, kijken we allereerst naar de voorlopige telling (wel gebaseerd op echte stemmen) onder de héle stempopulatie. Daarin is de VVD de overduidelijke winnaar met 33 zetels, gevolgd door de PVV (20) het CDA (19) en D66 (19). GroenLinks won de meeste zetels, PvdA verloor het meest.
Maar dan. Stel dat de ongeveer 2 miljoen mensen tussen de 25 en 34 het alleen mochten bepalen. Dan had het plaatje er anders uitgezien. Kijk even mee:
En als we nog een leeftijdscategorie zakken, naar 18 tot 24 jaar? Lees hier verder voor wat er dan gebeurt:
Grappige inhakers op #tk17
Het is the day after en dat is te merken op sociale media. Op Twitter wordt de hashtag #tk17 massaal gebruikt. Een handjevol grappige inhakers op de uitslag van de verkiezingen:
NOS op 3 belde jonge stemmers wakker
NOS op 3 belde vanochtend jonge stemmers wakker met de verkiezingsuitslag. Wat vonden zij daarvan?
Eline van Rossum (33), stemde PvdA (9 zetels)
"Ja, ik ben teleurgesteld. Ik bedoel, de peilingen waren al niet zo geweldig, maar je hoopt tegen beter weten in dat er nog meer zetels bijkomen. Helaas. Ik ben in ieder geval blij dat de pro-Europese partijen meer stemmen hebben dan de anti-Europese."
Sebas Visser (29), stemde VVD (33 zetels)
"Wel de grootste, maar toch is het een beetje balen dat de VVD zetels verloren heeft. Er zijn te veel kleine partijtjes die ook zo nodig mee willen regeren. Dan krijg je niets gedaan."
Floris-Jan van der Woude (22) - stemde GroenLinks (14 zetels)
"Ik ging gister vlak na de exitpoll slapen, en toen stonden ze nog op 16 zetels. Die daling is wel jammer, maar ze hebben het natuurlijk heel goed gedaan ten opzichte van vier jaar geleden. Ze zijn veel groter geworden. Het is een positieve verandering. Dat Rutte zou winnen, zat er wel dik in, maar daar kan ik wel mee leven."
Benieuwd naar meer reacties? Lees hier verder:
'Rutte houdt populisten eronder'
Rutte kan door, maar met wie? Alle kranten zijn het er over eens, Rutte wacht een lastige formatiepuzzel. "De VVD overtreft alle verwachtingen en wordt weer de grootste partij", schrijft de Volkskrant. "Rutte houdt de populisten eronder", schrijft de krant verder. Het beleid van de afgelopen jaren is afgestraft maar Rutte blijft toch aan zet, analyseert de krant.
NRC richt ook op het verlies van de PvdA. "Nooit eerder verloor een partij zo erg als de PvdA. Van een 'patriottische lente' kwam het niet."
Wie durft er nog?
"Wie durft er nog met Rutte?", vraagt het Algemeen Dagblad zich af. De krant constateert dat Buma, Samsom en Asscher al “slachtoffer” geworden zijn van regeren met de VVD.
Trouw schrijft over de gevreesde chaos die uitbleef, nu de VVD de grootste is geworden. De formatie volgens Trouw minder lastig te worden dan gedacht, de krant bedeelt het CDA ook een sleutelrol toe.
Rutte: je kan me feliciteren, maar ook weer niet
De VVD is veruit de grootste partij geworden met 33 zetels. Ze hebben wel acht zetels verloren. Rutte vindt het dubbel. Hij vindt felicitaties terecht, maar vindt het ook jammer dat hij een aantal zetels heeft verloren, zegt hij in het NOS Radio 1 Journaal.
Hij maakt zich wel druk om de PVV-stemmer, zegt hij. "Ik vraag me af hoe we er voor moeten zorgen dat zij zich weer onderdeel voelen van Nederland." Daarom wil hij graag met ze in gesprek. "Ik snap goed dat zij zich de vraag stellen na de economische crisis: is de politiek nog wel voor mij?"
Bescheiden
Over de formatie wil Rutte het niet hebben. Hij wil de uitslag afwachten. "En formeren is faseren. Een formatie moet tijd hebben om iedereen weer in samenwerkingsstand te laten komen na de campagnetijd." En of hij premier gaat worden, kan Rutte ook niet zeggen. "We zijn de een na kleinste grootste partij in de geschiedenis. Daarbij past enige bescheidenheid."
Buitenlandse media: 'Het is een klap voor het populisme'
Niet alleen de Nederlandse media koppen vandaag met de winst voor Rutte, ook de buitenlandse pers staat vol met de uitslag van de Nederlandse verkiezingen. Wilders is verslagen en Rutte is de grote winnaar, dat is wat buitenlandse media hoofdzakelijk schrijven over de verkiezingsuitslag. Vanwege de brexit en de overwinning van Donald Trump werd over de grenzen reikhalzend uitgekeken naar wat de Nederlanders zouden stemmen.
Amerikaanse media concluderen dat de 'populistische lente' in Europa niet heeft doorgezet. "Populisten schieten tekort", schrijft de New York Times. "Klap voor populisme", is de voorpagina van CNN. Op de afbeelding is PVV-leider Geert Wilders te zien met een neutrale uitdrukking op zijn gezicht. De tekst eronder: anti-islamkandidaat duidelijk verslagen.
'Deceptie voor Wilders'
In journaals wereldwijd wordt uitgebreid aandacht besteed aan het volgens hen tegenvallende aantal zetels van de PVV. Volgens de Franse krant Le Figaro is de uitslag "een deceptie voor de extreem-rechtse Geert Wilders". De polarisering is een van de hoofdthema's voor de tientallen buitenlandse journalisten die verslag doen vanuit Den Haag.
Nederland blijft pro-Europees, schrijft het Duitse persbureau DPA. In een analyse wordt beschreven dat een uittrede uit de EU, zoals door Groot-Brittannië, met de huidige uitslag onwaarschijnlijk is. "Wilders heeft zijn idool Donald Trump niet kunnen evenaren."
Lees hier meer reacties van buitenlandse media:
Goedemorgen!
Het is de dag na de verkiezingen.
We beginnen dit liveblog met nog een korte terugblik op de uitslag. De VVD is veruit de grootste geworden met 33 zetels, een verlies van 8. De PVV wordt de tweede partij van Nederland volgens de voorlopige prognose van het ANP en komt uit op 20 zetels. Meer dan 95 procent van de stemmen is inmiddels geteld.
VVD 33 (-8)
PvdA 9 (-29)
PVV 20 (+5)
SP 14 (-1)
CDA 19 (+6)
D66 19 (+7)
CU 5 (0)
GL 14 (+10)
SGP 3
PvdD 5 (+3)
50Plus 4 (+2)
Denk 3
FvD 2
Bekijk alle uitslagen hier.