Kohl, gevallen kanselier van de Duitse eenheid
Toen Helmut Kohl, die vandaag op 87-jarige leeftijd overleed, in 1998 na zestien jaar aftrad als bondskanselier leek vast te staan dat hij de geschiedenis zou ingaan als een van de grootste staatslieden uit de Europese geschiedenis. De Amerikaanse president Clinton noemde hem de grootste Europese leider na de Tweede Wereldoorlog.
Kohl was immers de kanselier van de Duitse eenheid, die met doortastend optreden na de val van de Berlijnse Muur had bereikt dat de DDR opging in de Bondsrepubliek. Tegelijk had hij ervoor gezorgd dat het verenigde Duitsland niet als een bedreiging werd ervaren.
Om de vrees voor een nieuw machtig Duitsland weg te nemen, had Kohl verzekerd dat hij geen Duits Europa, maar een Europees Duitsland wilde. Hij beloofde de Franse president Mitterrand Duitsland vaster in Europa te verankeren en werd met hem de architect van het Verdrag van Maastricht, waarmee de Europese Unie werd opgericht en de weg naar de euro werd uitgestippeld.
Maar Kohls reputatie werd na zijn aftreden grotendeels verwoest door een omvangrijke zwartgeldaffaire. Eind 1999 erkende hij dat hij 2,1 miljoen D-mark (ongeveer een miljoen euro) had aangenomen voor de partijkas van zijn CDU. Hij weigerde de financiers te noemen.
Het was het begin van een slepende affaire, waarbij hem zijn ere-voorzitterschap van de partij werd ontnomen en hij een boete kreeg opgelegd van 300.000 D-mark. De zwartgeldaffaire bleek ook nog eens veel omvangrijker dan hij had toegegeven. Bovendien bleek hij als kanselier voor 600.000 euro 'adviseur' te zijn geweest van mediamagnaat Kirchner.
Privéperikelen
Kohls reputatie werd ook beschadigd door privéperikelen, zoals de zelfmoord van zijn vrouw Hannelore in 2001 en de onthullingen van zijn zoons over hun gezinsleven. De breuk was zo volledig dat toen Kohl in 2008 hertrouwde, de zoons niet werden uitgenodigd.
Ook zijn bittere vete met zijn opvolger Angela Merkel droeg niet bij aan zijn goede naam. Net toen de twee weer met elkaar verzoend leken, lekte uit dat hij allerlei verschrikkelijks over haar had gezegd, zoals dat ze niet eens met mes en vork kon eten toen hij haar hielp bij de eerste stappen van haar politieke carrière.
Tot overmaat van ramp ontpopte de euro zich in de euro-crisis vanaf 2008 minder als een zegen dan als een last.
Helmut Josef Michael Kohl werd in 1930 geboren in een conservatief-katholiek milieu in Ludwigshafen. Vlak voor hij als net 15-jarige ingezet zou worden om te vechten, was de Tweede Wereldoorlog voorbij. Bij een bezoek aan Israël noemde Kohl dat in 1984 de 'Gnade der späten Geburt'.
Na een studie geschiedenis en politieke wetenschappen begon hij aan een voortvarende carrière in de CDU. In 1973 werd hij gekozen tot partijvoorzitter - ofwel partijleider - een functie die hij tot 1998 zou houden.
Bij de eerste Bondsdagverkiezingen met hem als kanselierskandidaat, in 1976, haalde de CDU samen met de Beierse zusterpartij CSU maar liefst 48,6 procent van de stemmen. Het bleek een overwinningsnederlaag, want omdat de liberale FDP verder wilde met de SPD van bondskanselier Schmidt bleef de CDU/CSU in de oppositie.
Bij de verkiezingen van 1980 liet Kohl zijn grote rivaal, de Beierse minister-president en CSU-leider Franz Josef Strauss, voorgaan als kanselierskandidaat. Het was een manier om van Strauss af te komen, want hij schatte in dat de rabiaat-rechtse Beier de kiezers in het midden zou afstoten en kansloos zou zijn tegen Schmidt. Het werkte: Strauss werd verslagen en Kohl was voortaan de onbetwiste leider van de Duitse christendemocraten.
In 1982 werd Kohl zonder verkiezingen bondskanselier toen de FDP brak met Schmidt, omdat de partij in de economische crisis een liberaler economisch beleid wilde. Bij de verkiezingen die in 1983 volgden, behaalde de CDU/CSU 48,8 procent van de stemmen en de FDP 7,0 procent: genoeg om samen verder te regeren.
Kohl bleek in de internationale politiek een verzoener. In 1984 bezocht hij als eerste bondskanselier Israël en ging hij met Mitterrand naar Verdun om de doden van de beide wereldoorlogen te herdenken. Op de plek waar de resten van honderdduizenden ongeïdentificeerde militairen liggen, stonden beide leiders hand in hand; de foto werd het symbool bij uitstek van de verzoening van de voormalige aartsvijanden Duitsland en Frankrijk.
Ten opzichte van communistisch Oost-Europa zette Kohl de Ostpolitik van toenadering voort, een politiek die door de CDU altijd was bestreden. Hoogtepunt was het staatsbezoek van DDR-leider Honecker aan de Bondsrepubliek.
Tienpuntenplan
Zoals voor vrijwel iedereen kwam ook voor Kohl de instorting van het communisme en de val van de Berlijnse Muur onverwacht. Maar toen het zover was handelde hij doortastend.
Zonder zelfs maar met de Amerikanen of met zijn minister van Buitenlandse Zaken Genscher te hebben overlegd, presenteerde hij drie weken na de val van de Muur een tienpuntenplan voor de Duitse eenheid. Europese leiders als Thatcher, Mitterrand en Lubbers waren verbijsterd, maar Kohl wist Mitterrand voor zijn plan te winnen, en verwierf ook de steun van de Amerikaanse president Bush sr. en Sovjet-leider Gorbatsjov.
Bij de eerste verkiezingen in het verenigde Duitsland, in 1990, werd Kohl met overmacht herkozen, en ook in 1994 werd hij herkozen. De glans was er wel een beetje af. Hij had het oosten van Duitsland 'bloeiende landschappen' beloofd, maar door de ineenstorting van zijn verouderde industrie verkeerde Oost-Duitsland in een diepe crisis en was de werkloosheid er tot grote hoogte gestegen.
Kohl was hiervoor minstens voor een deel verantwoordelijk, omdat hij tegen het dringende advies van de Bundesbank in had besloten dat de lonen van de Oost-Duitse werknemers in een verhouding van 1 op 1 zouden worden omgezet naar D-marken. Arbeid in het oosten was hierdoor veel te duur.
In 1998 werd Kohl ten slotte verslagen door de rood-groene coalitie van SPD-leider Gerhard Schröder en Groenen-leider Joschka Fischer.
De laatste jaren van zijn leven moest Kohl zich verplaatsen in een rolstoel en kon hij nauwelijks nog praten. In 2009 verscheen hij nog eens in het openbaar bij een herdenking van de val van de Muur.
Hij zei toen dat Duitsers niet al te veel redenen hebben om trots te zijn op hun geschiedenis. Maar hij voegde eraan toe: "ik ben nergens zo trots op als op de Duitse eenheid". Wat er ook verder gebeurd is, daarbij heeft hij inderdaad een hoofdrol gespeeld.
