Schakende 8-jarige kinderen die volwassen grootmeesters verslaan, hoe kan dat?

• Rens Went

  redacteur NOS Sport

"Je speelt als een 8-jarige." Met die opmerking beledig je in de schaakwereld tegenwoordig niemand meer. Het is eerder een compliment.

De laatste maanden duiken her en der berichten op van piepjonge schakers die volwassen grootmeesters verslaan. Hoe kan dat? "Het is een opvallende trend. Kinderen worden op steeds jongere leeftijd steeds beter."

Leonid Ivanovic is pas 8 jaar, 11 maanden en 7 dagen oud als hij begin dit jaar een Bulgaarse grootmeester verslaat. Nooit eerder is een grootmeester door zo'n jong kind verslagen, tot Ashwath Kaushik afgelopen dinsdag het record alweer aanscherpt. De jongen uit Singapore is 8 jaar, 6 maanden en 11 dagen oud bij zijn zege op een grootmeester uit Polen.

'Werkelijk adembenemend'

En dat terwijl een 8-jarig meisje uit Engeland al langer de schaakwereld verbaast. Bodhana Sivanandan finisht het EK Blitz-schaken half december tussen 555 volwassen deelnemers als 73ste, boven allerlei grootmeesters. In 2022 kroont de basisscholier zich - dan 7 jaar oud - al tot Blitz-kampioen bij de Britse vrouwen.

"Een fenomeen", schrijft men in de schaakbulletins. "De volwassenheid in haar spel, werkelijk adembenemend."

"In het algemeen is het zeker zo dat kinderen op steeds jongere leeftijd steeds sterker worden", vertelt Jeroen Bosch, technisch directeur van de Nederlandse schaakbond.

Computer

De bron van die verandering ligt in de jaren tachtig, wanneer de computer zich met de schaaksport gaat bemoeien. Dertig jaar later kan geen van 's werelds sterkste grootmeesters meer zonder de denkkracht van de computer. En jong talent profiteert.

"De computer heeft heel duidelijk invloed", duidt Bosch het succes van de schaakkinderen Ivanovic, Kaushik en Sivanandan. "Het is absoluut een sign of the times. Op internet is schaakinformatie en training steeds makkelijker verkrijgbaar, deels gratis ook. Vroeger, zeg 25 à 30 jaar geleden, zat de expertise bij schaaktrainers en in boeken."

Schaakdatabases, programma's die allerlei gespeelde partijen opslaan, maken al twee, drie decennia een opmars. Daardoor kan iedereen in de wereld dezelfde gespeelde partijen met een paar muisclicks vinden, terugkijken en analyseren. "Veel nuttige informatie waar iedereen van kan leren."

Gemakkelijk vaker spelen

Ook tover je in een oogwenk via een breed scala aan apps zo een digitaal schaakbord op je mobieltje. "Waar je vroeger fysiek naar een plek toe moest, naar een schaakclub waar je misschien maar één keer in de week partijen kon spelen, kun je nu op ieder moment van de dag online potjes spelen."

"Je komt uit school en je wil spontaan een uur lang trainen, dan kun je zo je gang gaan. Daar zullen jonge talenten veel aan hebben."

In kortere tijd kunnen jonge kinderen simpelweg vaker spelen. "Zeker als je jong bent, leer je veel van vaak spelen", zegt Bosch. "Zo'n tienduizend uren trainingsnorm die weleens genoemd wordt, haal je veel makkelijker. Dan is het niet gek dat kinderen op steeds jongere leeftijd steeds sterker worden."

Toch plaatst Bosch een kanttekening bij de door Ivanovic en Kaushik gewonnen partijen. De volwassen grootmeesters die werden verslagen, hebben al niet meer de rating (Popchev: 2193 en Stopa: 2351) die zij in hun topjaren hadden. De titel grootmeester dragen ze nog omdat een tot grootmeester gekroonde schaker dat voor het leven blijft.

Prestatie van andere orde

Deze prestaties zijn niet zó indrukwekkend als die van Nodirbek Abdusattorov uit 2014, licht Bosch toe. De Oezbeek verslaat dan als 9 jaar, 7 maanden en 27 dagen oud jochie de destijds sterke grootmeester Andrey Zhigalko (met een toprating van 2600). "Dat is een enorm goede prestatie, echt van een andere orde."

Negen jaar later is Abdusattorov de nummer vijftien van de wereld. Op het Tata Steel-toernooi in januari eindigt hij op een gedeelde eerste plek, met onder meer de Nederlander Anish Giri. Bosch: "Je ziet gewoon dat het er helemaal uit is gekomen."

Voor onder anderen Vincent Keymer, Rameshbabu Praggnanandhaa en Dommaraju Gukesh, die nu in de top twintig van de wereld staan en als jong kind een grootmeester versloegen (zie bovenstaande tabel), geldt hetzelfde. "Het zijn wereldtoppers en in potentie wereldkampioenskandidaten", zegt Bosch.

"Hoe verder je teruggaat in de tijd, hoe hoger de leeftijd zal liggen", vertelt Bosch over bovenstaande ranglijst van jongste kinderen die ooit een grootmeester versloegen. "Het heeft alles te maken met dat kinderen steeds makkelijker aan alle relevante informatie komen en op het internet kunnen schaken." Kijk niet gek op als er in Nederland vroeg of laat zo'n jong schaaktalent opduikt.

Voorziet Bosch vergelijkbare glorie voor Sivanandan, Kaushik en Ivanovic? "Het zegt wel wat als je zo jong van een veel sterker iemand wint. Ik sluit niet uit dat deze 8-jarigen doorbreken. Maar dat zal dan wel pas rond 2030 zijn."

Schaken is de ultieme e-sport geworden, met YouTube-kanalen en 'Chessfluencers'. Maar er is ook een keerzijde. Is het online schaken een vloek of een zegen? In deze Sportexplainer leggen we het uit: