#TrumpWeekly: Comey vs. Trump, de analyse
Op dezelfde dag dat de Britten naar de stembus gingen, gebeurde ook het een en ander aan deze kant van de Atlantische Oceaan. De ontslagen FBI-directeur James Comey getuigde voor de Senaat, een verhoor waar politiek Amerika reikhalzend naar had uitgekeken.
Comey stelde zeker niet teleur. Maar wat betekent zijn verklaring voor de positie van Trump en het FBI-onderzoek? Een eerste poging om de balans op te maken (al is het onmogelijk en nog te vroeg de ware impact van zijn verhoor te meten).
James Comey, a smooth operator
James Brien Comey Jr. kent Washington als zijn broekzak. Hij was staatssecretaris van Justitie onder George W. Bush en was de afgelopen vier jaar directeur van de FBI. Comey staat bekend als een onafhankelijke geest en weet als geen ander hoe hij het politieke spel moet spelen in de hoofdstad.
Bovendien is hij een begenadigd spreker, die met zijn onderkoelde toon en heldere taalgebruik een zaal stil krijgt. Trump had beter tot tien kunnen tellen toen hij Comey vorige maand ontsloeg. Comey is een tegenstander van formaat.
Zijn we veel wijzer geworden van het verhoor? Nou, nee.
Comey had een dag tevoren zijn openingsverklaring al vrijgegeven. Maar ook die bevatte niet veel nieuwe feiten. Bijna alles was immers al uitgelekt de afgelopen weken en maanden via de Amerikaanse media. Wel kregen we meer inzicht in de beweegredenen van Comey. Zo blijkt achteraf deze tweet van Trump een cruciaal statement te zijn geweest.
Trump bereikte daarmee precies het tegenovergestelde van wat hij wilde bereiken. Voor Comey was de tweet juist aanleiding om cruciale informatie te lekken. Dit zei hij tijdens het verhoor:
"The President tweeted on Friday, after I got fired, that I better hope there's not tapes. I woke up in the middle of the night on Monday night, because it didn't dawn on me originally, that there might be corroboration for our conversation, there might be a tape."
Comey, die alle gesprekken en contacten met Trump had vastgelegd in geschreven memo's, lekte vervolgens een memo naar een goede vriend met de expliciete opdracht die door te geven aan de pers (dat leidde tot dit verhaal in de New York Times). Comey hoopte dat dit tot genoeg politiek rumoer zou leiden, zodat de aanstelling van een speciale aanklager onvermijdelijk werd.
"My judgment was I needed to get that out into the public square. So I asked a friend of mine to share the content of the memo with a reporter. I didn't do it myself for a variety of reasons, but I asked him to because I thought that might prompt the appointment of a special counsel, so I asked a close friend of mine to do it."
Die gok heeft duidelijk zijn vruchten afgeworpen. Op 17 mei, een dag na de publicatie in de New York Times, benoemde staatssecretaris Rosenstein van Justitie de voormalige FBI-chef Robert Mueller als speciale aanklager. Mueller gaat het FBI-onderzoek leiden naar de Ruslandconnecties van Trumps medewerkers (en daar is inmiddels een belangrijke opdracht bijgekomen - maar daarover later meer).
Comey: de president liegt
Het verhoor van Comey begon vrij explosief. Comey sloeg zijn openingsverklaring over (die had hij immers een dag ervoor al vrijgegeven) en opende een harde aanval op president Trump. Comey zei dat hij in de war was door de tegenstrijdige verklaringen die het Witte Huis had gegeven over zijn ontslag.
Volgens Comey had Trump tijdens meerdere ontmoetingen verzekerd dat de FBI-directeur goed werk verrichte. Maar toen Trump Comey op 9 mei ontsloeg, was de oorspronkelijke reden dat hij het onderzoek naar de Clinton-e-mails slecht had geleid en dat hij niet langer het vertrouwen genoot van de FBI. Twee dagen later zou Trump zeggen dat het Rusland-ding door zijn hoofd ging toen hij Comey ontsloeg.
Vooral de conclusie dat Comey niet langer het vertrouwen genoot van zijn eigen collega's, stak de ontslagen FBI-directeur.
"Although the law requires no reason at all to fire an FBI director, the administration then chose to defame me and, more importantly, the FBI by saying that the organization was in disarray. That it was poorly led, that the workforce had lost confidence in its leader. Those were lies, plain and simple."
De president is een leugenaar! Dat zette meteen de toon voor de rest van het verhoor. Het zou niet de laatste keer zijn dat hij Trump als een leugenaar neerzette. Later tijdens het verhoor legde Comey uit waarom hij alle contacten met de president schriftelijk vastlegde in memo's. Belangrijke reden: hij vertrouwde Trump gewoonweg niet.
"I was honestly concerned that he might lie about the nature of our meeting, and so I thought it really important to document. [...] It led me to believe I got to write it down, and I got to write it down in a very detailed way. I knew that there might come a day when I would need a record of what had happened, not just to defend myself, but to defend the FBI and our integrity as an institution and the independence of our investigative function."
Het ontslag van Comey
Volgens Comey was de aanleiding voor zijn ontslag helder: het Rusland-onderzoek van de FBI dat Comey leidde. Comey verwees daarmee naar een eerder interview van Trump met NBC News op 11 mei, waarin de president Comey een showboat noemde. Ook zei Trump in het interview dat het Rusland-onderzoek door zijn hoofd ging toen hij Comey ontsloeg.
"And in fact when I decided to just do it, I said to myself, I said you know, this Russia thing with Trump and Russia is a made-up story, it's an excuse by the Democrats for having lost an election that they should have won."
Comey, die Trump eerder nog een leugenaar noemde, is op dit punt wel bereid de president op zijn woord te geloven. I take the president at his word that I was fired because of the Russia investigation.
Michael Flynn blijft Trump achtervolgen
De uitspraken van Comey over de ontslagen nationale veiligheidsadviseur Michael Flynn blijven het gevaarlijkst voor Trump. Flynn heeft een centrale rol in het Ruslandonderzoek van de FBI. Trump had volgens Comey gevraagd of hij het onderzoek naar Flynn niet kon staken.
"He repeated that Flynn hadn't done anything wrong on his calls with the Russians, but had misled the Vice President. He then said, I hope you can see your way clear to letting this go, to letting Flynn go. He is a good guy. I hope you can let this go."
Dit leidde tot tal van vragen van senatoren. Was dit nu een bevel van de president? Comey antwoordde dat Trumps woorden niet een letterlijk bevel waren, maar hij vatte het desalniettemin op als een verzoek om het onderzoek naar Flynn te staken.
"I took it as a direction. I mean, this is a president of the United States with me alone saying, 'I hope this. I took it as, this is what he wants me to do. I didn't obey that, but that's the way I took it."
Verklapt
Comey wilde niet zeggen of deze direction hetzelfde is als belemmering van de rechtsgang. Obstruction of justice is een zware beschuldiging die tot een afzettingsprocedure kan leiden.
Comey verklapte wel dat de speciale aanklager méér onderzoekt dan alleen de Ruslandconnecties van Team Trump. Mueller gaat ook onderzoeken of Trump de rechtsgang heeft belemmerd. Iedereen in Washington ging er al van uit dat dit zou gebeuren, maar het was Comey die het nu voor het eerst openlijk uitsprak.
"That's a conclusion I'm sure the special counsel will work towards, to try and understand what the intention was there and whether that's an offense."
Andere opvallende uitspraken van Comey
- Comey gaf in zijn openingsverklaring aan dat hij zich al vroeg zorgen maakte over de druk die Trump op hem uitoefende. Maar waarom trok hij niet eerder aan de bel? Waarom zei hij pas ná zijn ontslag dat Trump het FBI-onderzoek probeerde te beïnvloeden. De uitleg van Comey was weinig bevredigend. Dit was zijn antwoord op de vraag waarom Comey de president niet tot de orde had geroepen, toen Trump suggereerde het onderzoek naar Flynn te staken.
"Maybe if I were stronger, I would have. I was so stunned by the conversation that I just took it in and the only thing I could think to say, because I was playing in my mind to remember every word he said, I was playing in my mind, what should my response be. That's why I very carefully chose the words."
- Trump zinspeelde vorige maand op het bestaan van geheime bandopnames van de gesprekken met Comey. Dit werd toen opgevat als een verkapt dreigement aan het adres van de ontslagen FBI-directeur. Dit kan als een boemerang terugkeren naar Trump. Comey hoopt in ieder geval dat de bandopnames bestaan, want het zou volgens hem bevestigen wat hij heeft opgeschreven in zijn memo's. "Lordy, I hope there are tapes", zei hij tijdens het verhoor.
Trump the counterpuncher
President Trump had gesuggereerd om Comey's verhoor van live commentaar te voorzien via zijn geliefde Twitter. Dat leek zijn adviseurs niet zo'n briljant idee. Het Witte Huis had de agenda van de president met opzet volgeplempt met activiteiten, zodat hij niet de tijd had om naar het verhoor te kijken. Tot opluchting van zijn medewerkers hield de president zich in, al maakte zijn zoon een goede invalbeurt op Twitter.
De uiteindelijke reactie van Trump zelf was kort, krachtig en vooral: Trumpiaans. De president sloeg meteen hard terug. Dat deed hij via zijn advocaat Marc Kasowitz. Dat alleen al was een indicatie van de problemen waarin Trump verkeert. Trump laat zich niet vertegenwoordigen door de advocaat van het Witte Huis, maar door zijn persoonlijke raadsman. Kasowitz las een korte verklaring voor. Dit zijn de belangrijkste elementen:
- Trump voelt zich volledig in het gelijk gesteld door het verhoor van Comey. De ontslagen FBI-directeur bevestigde dat de president zelf niet het doelwit is van het FBI-onderzoek. "Mr. Comey has now finally confirmed publicly what he repeatedly told the President privately: The President was not under investigation as part of any probe into Russian interference."
- Comey schrijft in zijn openingsverklaring dat Trump loyaliteit eiste van de FBI-directeur. I need loyalty, I expect loyalty", zou Trump volgens Comey gezegd hebben. Trump ontkent. "The president never told Mr. Comey, I need loyalty, I expect loyalty in form or substance", aldus Kasowitz.
Ik denk dat Comey zich op glad ijs bevindt met het bewust lekken van informatie.
- Comey heeft toegeven dat hij met opzet informatie heeft gelekt. Trumps advocaat haalde hard uit: Comey had niet de bevoegdheid om de memo's vrij te geven. "Mr. Comey admitted that he unilaterally and surreptitiously made unauthorized disclosures to the press of privileged communications with the President."
- Het is de vraag of Comey inderdaad de bevoegdheid had informatie naar buiten te brengen. Maar Trump stipt hier wel een gevoelig punt aan en ik denk dat Comey zich op glad ijs bevindt met het bewust lekken van informatie. Comey heeft altijd gezegd dat de FBI neutraal en onpartijdig is en dat hij zich verre houdt van de politieke besluitvorming. Je snapt dat Comey zijn eigen positie probeerde te beschermen met het lek, maar je kan het wel interpreteren als beïnvloeding van de politieke besluitvorming. Dan is Comey toch minder neutraal dan hij zich voordoet.
Pas een dag later mengde ook Trump zelf zich in de discussie op Twitter. "Ondanks alle valse beweringen en leugens toch volledig in het gelijk gesteld... en WOW, Comey is een lekker."
Wat is de schade voor Trump?
Het is moeilijk een antwoord te geven op die vraag. Ik kan het niet vaak genoeg herhalen: we hebben nog steeds géén hard bewijs gezien dat medewerkers van Trump samenspanden met de Russen om de presidentsverkiezingen te beïnvloeden. Laat staan dat de president er zelf bij betrokken was.
We hebben weinig nieuwe feiten gehoord in het verhoor van Comey. Alles was al min of meer uitgelekt de afgelopen maanden. Dus je zou kunnen zeggen: die impact is niet zo groot. Maar het is nogal wat natuurlijk als je de voormalige FBI-directeur hoort zeggen: de president is een leugenaar. Wat voor impact heeft dit op bijvoorbeeld de Republikeinen in het Congres? Blijven zij achter hun president staan?
We zagen iets vergelijkbaar gebeuren toen Comey op 20 maart voor de Senaat verscheen als de (toen nog) zittende FBI-directeur. Hij bevestigde dat de FBI inderdaad onderzoek deed naar de Rusland-connecties van Team Trump. Ook dat wisten we toen al. Maar om dat te horen uit de mond van de FBI-directeur zelf, had toch een zekere impact. President Trump was kennelijk zo boos en gefrustreerd over dat verhoor dat hij uiteindelijk besloot Comey te ontslaan.
Belemmering van de rechtsgang?
Maar de belangrijkste vraag blijft onbeantwoord: was er sprake van belemmering van de rechtsgang? Die vraag is niet eenvoudig te beantwoorden, want bij obstruction of justice moet er sprake zijn van kwaadaardige opzet . Dat is allerminst bewezen. De conclusies van de speciale aanklager zullen een cruciale rol spelen bij dat oordeel. Maar Robert Mueller is nog maar net begonnen met zijn onderzoek en hij zal waarschijnlijk pas op zijn vroegst volgend jaar zijn conclusies kunnen presenteren.
De impact van dit verhoor zal ook afhangen van de reactie van de president zelf. Trump heeft de neiging wild om zich heen te slaan en schiet zichzelf geregeld in de voet met zijn agressieve tweets. Maar het is evenwel mogelijk dat de schokgolven van het shock and awe testimony van Comey snel wegebben.
Zoals Amy Zegart van The Atlantic schrijft: we zijn inmiddels zo murw gebeukt door alle schandalen, de chaos, de uitzinnige tweets, dat niets ons meer kan schokken. "The Trump era has brought the normalization of deviance to politics."
