NOS-debat was heel divers: harde confrontaties, maar ook: dank u

Tijdens acht één-op-één discussies in het NOS-debat is fel gediscussieerd over een breed scala aan onderwerpen. De lijsttrekkers grepen de laatste kans om kiezers te winnen aan door elkaar hard aan te vallen, ook als ze inhoudelijk dicht bij elkaar stonden.

Zo vergeleek PvdA-leider Asscher SP-leider Roemer met Johan Derksen: "Soms grappig, vaak mopperig, maar altijd vanaf de zijlijn." Roemer antwoordde: "U kunt wel boos zijn op mij. Ik had graag met u opgetrokken. Maar u bent bij Rutte op schoot gaan zitten."

In zijn debat met D66-leider Pechtold haalde ook CDA-leider Buma de schoot van Rutte erbij. Pechtold verweet Buma dat hij de afgelopen jaren overal tegen is geweest. Buma: "Ik geef toe: ik heb niet als een schoothondje bij Rutte gezeten. Ik heb de macht gecontroleerd."

GroenLinks-leider Klaver verweet premier Rutte "enorm cynisme" door trots te zijn op de vluchtelingendeal met Turkije. "Voor 3 miljard is het gelukt mensen niet meer dood te laten gaan op zee, maar nu zitten ze vast in Syrië, waar ze ook doodgaan." Rutte bracht daar tegenin dat de vluchtelingenstroom weer aanzwelt als het aan GroenLinks ligt. "Dat zou de Nederlandse samenleving niet aankunnen."

Het debat eindigde met een discussie over de islam tussen lijsttrekker Segers van de ChristenUnie en PVV-leider Wilders. Wilders zei dat de christenen de eerste slachtoffers zijn van de islamisering en dat Jezus niet in de Koran voorkomt. Segers liet na erop te wijzen dat dit wel degelijk het geval is, maar noemde Jezus het hart van de christelijke cultuur. "Als vrijheid je lief is, geef je ook vrijheid aan anderen", zei hij. Wilders had betoogd dat islam en vrijheid niet samengaan. "De islam hanteert andere spelregels dan wij. Als we daar niet op inspelen, zijn we aan het eind van de dag alles kwijt."

Het NOS-debat had een ongebruikelijk karakter: acht lijsttrekkers mochten aan de hand van een zelfgekozen stelling discussiëren met een door loting aangewezen tegenstander. Er kwam een breed scala van onderwerpen aan de orde: van het leenstelsel tot de klimaatverandering, en van de tandarts in het basispakket tot de versterking van de middenklasse in ontwikkelingslanden.

Daaraan vooraf mochten tweemaal drie lijsttrekkers van kleinere partijen met elkaar in discussie. Tenminste: dat was de bedoeling, maar Denk-leider Kuzu zegde op het laatste moment af omdat hij niet met Jan Roos van VNL in debat wilde. Roos zei daarover: "Daar hebben wij in Nederland een woord voor: laf."

Een van de hardste confrontaties was de eerste tussen Klaver en Buma. De GroenLinks-leider stelde dat de verschillen tussen arm en rijk kleiner moeten worden en vroeg Buma of hij bereid was hieraan mee te werken.

Buma zocht direct de confrontatie: "Als linkse partijen hierover praten, laten ze de hardwerkende Nederlanders betalen." Ook wilde hij niets weten van maatregelen om lage inkomens te compenseren voor lastenverzwaringen die GroenLinks voorstaat. "Mensen met een middeninkomen krijgen die steun niet. Daar pas ik voor."

Poetin en Trump

Ook Pechtold en Roemer kwamen niet nader tot elkaar. Pechtold beweerde dat Poetin en Trump een sterkere EU nodig maken. Roemer viel hem daarop aan omdat hij de uitslag van referendum over Oekraïne negeerde. "Als het om de EU gaat, is D66 niet democratisch". Roemer zei dat hij ook voor een nexit-referendum is als de bevolking daarom vraagt.

Het emotioneelste debat was dat tussen Asscher en Wilders. Asschers stelling luidde: "Nederland is van ons allemaal." Wilders vroeg: "Gaat het goed met u? Waar heb ik die stelling eerder gezien? Het is de slogan van Denk. Praat u namens de resten van de PvdA of namens Kuzu?"

Asscher zei dat het hem erom gaat dat Nederland wel degelijk van ons allemaal is, en dat hij niemand uitsluit, zoals Wilders wel doet. Wilders: "Het zijn Woodstock-teksten uit de jaren 60 van mensen die urenlang aan de waterpijp hangen. Nederland is niet van ons allemaal, maar van de Nederlanders."

Vooral Asscher ging met steeds grotere stemverheffing praten en beet fel van zich af: "Iedereen die door u beschimpt wordt, heeft meer fatsoen in de pink, dan u in uw hele fractie." Ook zei hij dat Wilders verdeeldheid zaait in Nederland en Europa en ervoor zorgt dat Poetin straks over Europa heerst.

Dank u

Het enige debat waarin de toon niet fel werd, was dat tussen Rutte en Segers. Segers verweet Rutte gebrek aan leiderschap in de klimaatdiscussie, maar complimenteerde de premier ook: "Ik wil u danken dat u ons uit de crisis hebt gehaald." Rutte gaf direct een compliment terug: "En u hebt geholpen."